Γράφει ο Δρ. Άρης Τσιγκρής, Μαιευτήρας – Γυναικολόγος Χειρουργός
Τι είναι η ουρολοίμωξη;
Η ουρολοίμωξη είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μολύνσεις/λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος από μικροοργανισμούς, όπως τα βακτήρια, οι ιοί και οι μύκητες. Τα βακτήρια είναι η πιο κοινή αιτία της ουρολοίμωξης. Κανονικά, τα βακτήρια που εισέρχονται από την ουρήθρα στο ουροποιητικό σύστημα απομακρύνονται γρήγορα με την ούρηση, πριν εγκατασταθούν και προκαλέσουν συμπτώματα. Ωστόσο, μερικές φορές τα βακτήρια ξεπερνούν τη φυσική άμυνα του οργανισμού και προκαλούν λοίμωξη. Η λοίμωξη στην ουρήθρα ονομάζεται ουρηθρίτιδα, ενώ στην ουροδόχο κύστη ονομάζεται κυστίτιδα. Τα βακτήρια μπορούν να «ταξιδέψουν» μέσω των ουρητήρων προς τα πάνω και να μολύνουν τα νεφρά. Η λοίμωξη του νεφρού ονομάζεται πυελονεφρίτιδα.
Τι προκαλεί τις λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος;
Οι περισσότερες λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος προκαλούνται από βακτήρια που ζουν φυσιολογικά στο έντερο. Το βακτήριο×Escherichia coli (E. coli) προκαλεί τη συντριπτική πλειοψηφία των ουρολοιμώξεων. Τα μικρόβια που ονομάζονται χλαμύδια και μυκόπλασμα είναι συχνά αίτια των λοιμώξεων της ουρήθρας, του προστάτη και σπανιότερα της κύστης. Μεταδίδονται συνήθως σεξουαλικά και απαιτούν παράλληλη θεραπεία και των δύο σεξουαλικών συντρόφων.
Το ουροποιητικό σύστημα έχει διάφορους μηχανισμούς για την πρόληψη των λοιμώξεων:
- Στο σημείο, όπου ενώνονται οι ουρητήρες με την ουροδόχο κύστη, υπάρχουν βαλβίδες (κυστεοουρητηρική συμβολή) που κανονικά επιτρέπουν τη ροή των ούρων μόνο από το νεφρό προς την κύστη.
- Με την ούρηση, «ξεπλένονται» και απομακρύνονται τα μικρόβια που προσπαθούν να εισχωρήσουν στο ουροποιητικό σύστημα.
- Στους άντρες, ο προστάτης παράγει εκκρίσεις που επιβραδύνουν την ανάπτυξη των βακτηρίων.
- Και στα δύο φύλα, η άμυνα του ανοσοποιητικού μπορεί επίσης να αποτρέψει τη λοίμωξη.
- Όμως, παρά τους μηχανισμούς αυτούς, εξακολουθούν να εμφανίζονται λοιμώξεις. Ορισμένα βακτηρίδια έχουν μία ισχυρή ικανότητα να προσκολλώνται στα τοιχώματα του ουροποιητικού συστήματος, και έτσι πολλαπλασιάζονται, προκαλώντας ουρολοιμώξεις.
Πόσο συχνές είναι οι ουρολοιμώξεις στους ενήλικες;
Οι ουρολοιμώξεις είναι ο δεύτερος πιο συχνός τύπος λοιμώξεων στον άνθρωπο. Οι γυναίκες είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σε ουρολοιμώξεις για ανατομικούς λόγους, αφού η ουρήθρα της γυναίκας είναι πολύ μικρότερη από του άντρα, επιτρέποντας στα βακτήρια να μπουν γρήγορα στην κύστη. Επίσης, η γυναικεία ουρήθρα απέχει ελάχιστα εκατοστά από το αιδοίο και τον πρωκτό, όπου φυσιολογικά υπάρχουν μικρόβια.
Για τις γυναίκες, ο κίνδυνος να αναπτύξουν έστω ένα επεισόδιο ουρολοίμωξης στη ζωή τους είναι μεγαλύτερος από 50%. Οι ουρολοιμώξεις στους άντρες δεν είναι τόσο συχνές όσο στις γυναίκες, αλλά συνήθως είναι πιο σοβαρές και απαιτούν μεγαλύτερης διάρκειας θεραπεία.
Τι αυξάνει τον κίνδυνο για ουρολοιμώξεις;
Παρά το γεγονός ότι ο καθένας μας μπορεί να κάνει ένα επεισόδιο ουρολοίμωξης, υπάρχουν παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο μολύνσεων:
Κακή υγιεινή
Σε αυτήν περιλαμβάνονται τόσο η μη καθημερινή υγιεινή της πρωκτογεννητικής χώρας όσο και η χρήση ακατάλληλων σκευασμάτων υγιεινής (π.χ. η χρήση τους ενδοκολπικά που καταστρέφει την άμυνα του οργανισμού, η χρήση ερεθιστικών αρωματικών αφρόλουτρων κλπ.).
Κακές συνήθειες ούρησης
Είναι συχνή πρακτική, ιδιαίτερα των γυναικών, να αναβάλλουν την ούρηση, όταν βρίσκονται σε εξωτερικούς χώρους, αποφεύγοντας να επισκεφτούν την τουαλέτα, παρότι η επιθυμία για ούρηση είναι μεγάλη και επιτακτική. Αλλά και οι άντρες, πολλές φορές, ακολουθούν την ίδια πρακτική, κυρίως για επαγγελματικούς λόγους (π.χ. οδηγοί). Ακόμη όμως και όταν οι γυναίκες αποφασίσουν να επισκεφτούν μία δημόσια τουαλέτα, ουρούν όρθιες, με αποτέλεσμα να μην χαλαρώνουν τους μυς του πυελικού εδάφους και να μην έχουν μία φυσιολογική ούρηση. Τέτοιες πρακτικές μπορεί να έχουν ως συνέπεια ευκαιριακές ουρολοιμώξεις. Εάν δε η ευκαιριακή ουρολοίμωξη δεν αντιμετωπιστεί σωστά, δηλαδή πέρα από την ενδεικνυόμενη φαρμακευτική αγωγή, με αλλαγή στις καθημερινές συνήθειες ούρησης, τότε οι υποτροπές και οι επαναμολύνσεις είναι συχνές.
Σεξουαλικές πρακτικές
Η σεξουαλική πράξη αποτελεί τη συχνότερη αιτία ουρολοιμώξεων. Μετά τη σεξουαλική επαφή, οι περισσότερες γυναίκες έχουν ένα σημαντικό αριθμό βακτηρίων στα ούρα τους, τα οποία όμως φυσιολογικά αποβάλλονται σε 24 ώρες. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στους άντρες, γι’ αυτό είναι απαραίτητη η ούρηση και στα δύο φύλα μετά την επαφή. Επίσης, το πρωκτικό σεξ αυξάνει τις πιθανότητες ουρολοιμώξεων. Ένας άλλος λόγος λοιμώξεων με τη σεξουαλική δραστηριότητα είναι η χρήση αρωματικών, και μη, λιπαντικών που ερεθίζουν και μεταβάλλουν τη φυσιολογική άμυνα του οργανισμού. Τέλος, η αύξηση της θερμοκρασίας στην περιοχή, λόγω της έντονης τριβής σε μεγάλης διάρκειας σεξουαλική δραστηριότητα, ευνοεί τον πολλαπλασιασμό των μικροβίων.
Αντισύλληψη
Στις γυναίκες που χρησιμοποιούν διάφραγμα ή σπερματοκτόνες ουσίες για αντισύλληψη, μπορεί να ευνοηθεί η ανάπτυξη των μικροβίων. Αν έχετε πρόβλημα με ουρολοιμώξεις, θα πρέπει να δοκιμάσετε άλλο τρόπο αντισύλληψης.
Στάση των ούρων
Στην Ουρολογία υπάρχει το αξίωμα: όπου στάση ούρων και λοίμωξη. Το αξίωμα αυτό ενισχύει τις προηγούμενες αναφορές για τον κρίσιμο ρόλο της τακτικής κένωσης της κύστης. Πέρα από αυτό, οποιαδήποτε αιτία δημιουργεί απόφραξη στο ουροποιητικό σύστημα και εμποδίζει τη ροή και την πλήρη αποβολή των ούρων –όπως οι πέτρες και η υπερτροφία προστάτη– οδηγεί αργά ή γρήγορα σε ουρολοιμώξεις. Γι’ αυτό και το λεγόμενο υπολειπόμενο των ούρων, δηλαδή η ποσότητα των ούρων που παραμένει στην κύστη μετά την ούρηση, είναι καθοριστικός παράγοντας λοίμωξης. Αλλά και απόφραξη των νεφρών ή των ουρητήρων προκαλεί αντίστοιχα πυελονεφρίτιδες. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η λιθίαση είναι συχνή αιτία λοιμώξεων, τόσο γιατί η ύπαρξη λίθων προκαλεί μικροτραυματισμούς και άρα πύλες εισόδου μικροβίων όσο και για τον λόγο ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ίδιοι οι λίθοι μολύνονται, με αποτέλεσμα όλες οι θεραπείες να αποτυγχάνουν (τα αντιβιοτικά δεν εισχωρούν στον λίθο).
Νευρογενής κύστη
Άτομα με νευρολογικά προβλήματα, όπως κάκωση του νωτιαίου μυελού ή σκλήρυνση κατά πλάκας, αντιμετωπίζουν προβλήματα ούρησης. Το αίτιο είναι η προσβολή από την κύρια πάθηση της νεύρωσης της κύστης, και το αποτέλεσμα η αδυναμία πλήρους κένωσής της, και συνεπώς ουρολοιμώξεις.
Ουροκαθετήρας
Ο καθετήρας τοποθετείται σε ανθρώπους με αδυναμία ούρησης, όπως σε άντρες με επίσχεση ούρων λόγω υπερτροφίας προστάτη. Ο καθετήρας αποτελεί ξένο σώμα για τον οργανισμό, άρα και αιτία λοίμωξης.
Σακχαρώδης διαβήτης
Οι ασθενείς που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη είναι γνωστό ότι παρουσιάζουν συχνά ουρολοιμώξεις, τόσο όταν δεν είναι καλά ρυθμισμένοι, αφού τα υψηλά επίπεδα σακχάρου στα ούρα αποτελούν «τροφή» για τα μικρόβια, όσο και γιατί η πάθηση συχνά συνοδεύεται από νευροπάθεια της κύστης.
Σπανιότερα αίτια ουρολοιμώξεων αποτελούν συγγενείς παθήσεις του ουροποιητικού συστήματος, η ανοσοκαταστολή σε ογκολογικούς ασθενείς και το AIDS.
Τι είναι οι υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις;
Πολλές γυναίκες υποφέρουν από συχνές ουρολοιμώξεις. Περίπου το 20% των νεαρών γυναικών, μετά την πρώτη ουρολοίμωξη, θα έχουν υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις. Κάθε επιπλέον επεισόδιο αυξάνει τον κίνδυνο ότι θα ξανασυμβεί. Έτσι, κάποιες γυναίκες έχουν υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις, δηλαδή τρία ή περισσότερα επεισόδια κάθε χρόνο. Σε μερικές από αυτές, οι υποτροπές θα σταματήσουν σε 1-2 χρόνια, αν αντιμετωπιστούν σωστά με έντονη προσπάθεια στην πρόληψη.
Οι άντρες έχουν μικρότερη πιθανότητα από τις γυναίκες να κάνουν ουρολοίμωξη. Συνήθως, οι υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις στους άντρες συμβαίνουν, αν συνυπάρχουν άλλες παθήσεις, όπως υπερτροφία προστάτη, χρόνια βακτηριακή προστατίτιδα, σακχαρώδης διαβήτη ή νευρογενής κύστη (παραπληγικοί).
Ουρολοιμώξεις και εγκυμοσύνη
Οι έγκυες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να πάθουν ουρολοίμωξη σε σχέση με τις άλλες γυναίκες, και επιπλέον έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα τα μικρόβια να φτάσουν στα νεφρά και να κάνουν πυελονεφρίτιδα. Ο κύριος λόγος είναι η πίεση που ασκεί το έμβρυο στο ουροποιητικό σύστημα (κυρίως στους ουρητήρες), που, κάποιες φορές, προκαλεί απόφραξη και στάση των ούρων. Επειδή οι ουρολοιμώξεις μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στην εγκυμοσύνη και η λήψη αντιβιοτικών αποφεύγεται, συστήνεται η προληπτική εξέταση ούρων περιοδικά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Είναι σοβαρές οι ουρολοιμώξεις;
Οι περισσότερες ουρολοιμώξεις δεν είναι σοβαρές. Μάλιστα στις γυναίκες, εάν αντιμετωπιστούν με τις πρώτες ενοχλήσεις με μεγάλη λήψη νερού και διούρηση, μπορεί να μη χρειαστεί φαρμακευτική αγωγή. Σοβαρότερες είναι οι λοιμώξεις των νεφρών, οι πυελονεφρίτιδες. Εξαιρετικά σπάνια μία ουρολοίμωξη μπορεί να απειλήσει τη ζωή, όταν τα βακτήρια μπουν στην κυκλοφορία του αίματος και προκαλέσουν μία κατάσταση γενικευμένης λοίμωξης, που ονομάζεται σηψαιμία.
Ποια είναι τα συμπτώματα μιας ουρολοίμωξης;
Τα συμπτώματα μιας ουρολοίμωξης διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία και το φύλο. Στις νεαρές γυναίκες, οι λοιμώξεις του ουροποιητικού εμφανίζονται με συχνουρία, καύσο και πόνο χαμηλά στην κοιλιά ή στα έξω γεννητικά όργανα κατά την ούρηση, ενώ δεν είναι σπάνια και η παρουσία αίματος, ιδιαίτερα στο τέλος της ούρησης. Οι ηλικιωμένες γυναίκες και οι άντρες μπορεί να αναφέρουν αδυναμία, τρόμο και κοιλιακό άλγος, ειδικά αν συνυπάρχει πυρετός. Τα ούρα μπορεί να φαίνονται θολά, σκούρα ή αιματηρά ή ακόμη να έχουν μία δυσάρεστη μυρωδιά. Σε άτομα που φοράνε καθετήρα, το μόνο σύμπτωμα μπορεί να είναι πυρετός με ή χωρίς ρίγος, που δεν μπορεί να αποδοθεί σε άλλη αιτία. Συνήθως οι ουρολοιμώξεις δεν προκαλούν πυρετό, εάν μολυνθεί μόνο η κύστη. Ο πυρετός μπορεί να σημαίνει ότι η μόλυνση έχει φτάσει στα νεφρά ή έχει μολυνθεί ο προστάτης (οξεία προστατίτιδα, η οποία είναι μία επικίνδυνη για τη ζωή λοίμωξη και θέλει άμεση νοσηλεία), και είναι ένδειξη άμεσης φαρμακευτικής αντιμετώπισης και πιθανότατα νοσηλείας.
Πώς γίνεται η διάγνωση της ουρολοίμωξης;
Για να διαπιστωθεί εάν ένα άτομο έχει ουρολοίμωξη, θα χρειαστεί ένα δείγμα ούρων –οποιαδήποτε ώρα και ανεξάρτητα από τη λήψη τροφής– να εξεταστεί στο εργαστήριο. Η γενική ούρων καταγράφει την ύπαρξη μικροβίων στα ούρα. Αν υπάρχουν υποψίες ή αν η γενική ούρων δείξει την ύπαρξη μικροβίων (πυοσφαίρια >2-4), ο γιατρός θα υποδείξει καλλιέργεια ούρων, η οποία χρειάζεται 48 ώρες, για να πολλαπλασιαστεί το βακτήριο στο εργαστήριο. Μαζί με τον εντοπισμό του τύπου του μικροβίου, προσδιορίζονται και τα κατάλληλα αντιβιοτικά, για να το καταπολεμήσουν (αντιβιόγραμμα). Η συλλογή των ούρων θα πρέπει να γίνει προσεκτικά σε ειδικό αποστειρωμένο δοχείο που προμηθευόμαστε από το φαρμακείο, ύστερα από πλύσιμο των γεννητικών οργάνων. Αν ένα άτομο κάνει υποτροπιάζουσες λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος, ο γιατρός μπορεί να ζητήσει κάποιες επιπλέον ειδικές εξετάσεις, για να διαπιστωθεί εάν υπάρχει κάποιο πρόβλημα στο ουροποιητικό σύστημα (π.χ. υπερηχογράφημα νεφρών και κύστης).
Πώς αντιμετωπίζονται οι ουρολοιμώξεις;
Η πρώτη αντιμετώπιση είναι η άμεση εφαρμογή των γενικών μέτρων πρόληψης:
Λήψη άφθονων υγρών, σταδιακά όλη την ημέρα
Ούρηση με την πρώτη επιθυμία (σε καθιστή θέση οι γυναίκες)
Ούρηση αμέσως μετά τη σεξουαλική επαφή
Σωστός καθαρισμός της γεννητικής περιοχής
Οι περισσότερες λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος που προκαλούνται από βακτήρια αντιμετωπίζονται με αντιβιοτικά. Ο γιατρός θα κρίνει ποιο είναι το κατάλληλο αντιβιοτικό και τη διάρκεια της θεραπείας, ανάλογα με το ιστορικό του ασθενή, το είδος του μικροβίου και το αντιβιόγραμμα. Σε κάποιες περιπτώσεις όπου συνυπάρχει κάποια πάθηση στο ουροποιητικό, όπως λίθος ή υπερτροφία του προστάτη, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί και το αίτιο σε δεύτερο χρόνο. Οι περισσότεροι ασθενείς θα θεραπευτούν στο σπίτι, παίρνοντας τα φάρμακα από το στόμα. Σε βαριές λοιμώξεις με πυρετό, συνήθως χρειάζεται νοσηλεία σε νοσοκομείο για ενδοφλέβια αγωγή και ενυδάτωση. Ειδικά αν βρεθεί πυελονεφρίτιδα και διαγνωστεί αίτιο που εμποδίζει τη ροή των ούρων προς την κύστη, ο γιατρός θα συστήσει ειδική αντιμετώπιση.
Πότε χρειάζεται ειδική θεραπευτική αντιμετώπιση;
Η θεραπεία των ουρολοιμώξεων, σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να περιλαμβάνει, εκτός από τα γενικά μέτρα, και τα ακόλουθα ανά περίπτωση:
Γενικά
Υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις σε γυναίκες
Ο γιατρός, ανάλογα με το ιστορικό, μπορεί να δώσει κάποιες οδηγίες, για να μειωθούν τα επεισόδια ουρολοιμώξεων, όπως:
- Χαμηλή δόση αντιβιοτικού κάθε μέρα για διάστημα 6 μηνών ή περισσότερο
- Μια δόση αντιβιοτικού πριν ή αμέσως μετά τη σεξουαλική επαφή
Λοιμώξεις κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης
Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η λοίμωξη των ούρων, ακόμη και αν δεν υπάρχουν συμπτώματα, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται, γιατί μπορεί να δημιουργήσει κινδύνους, τόσο για τη μητέρα όσο και για το μωρό. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να παίρνετε φάρμακα χωρίς συνταγή γιατρού, γιατί μερικά αντιβιοτικά δεν είναι ασφαλή για χορήγηση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Πώς μπορούν να προληφθούν οι υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις;
Διαβάστε προσεκτικά τους κανόνες πρόληψης των ουρολοιμώξεων και εφαρμόστε τους στη ζωή σας, για να αποφύγετε τη δυσάρεστη εμπειρία της ουρολοίμωξης και τις συνέπειές της.
Δρ. Άρης Τσιγκρής, Μαιευτήρας – Γυναικολόγος Χειρουργός
www.draristsigris.gr www.facebook.com/ArisTsigris
