Γράφει ο Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD Παιδίατρος Εξειδικευθείς στην Παιδοενδοκρινολογία
Το έκζεμα ή ατοπική δερματίτιδα είναι μία χρόνια, φλεγμονώδης δερματοπάθεια που παρουσιάζει εξάρσεις και υφέσεις και χαρακτηρίζεται βασικά από κνησμό (φαγούρα) και ξηρό δέρμα. Η ακριβής αιτία της παραμένει άγνωστη, ωστόσο φαίνεται να οφείλεται σε συνδυασμό αλλεργικής προδιάθεσης, γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Παιδιά δηλαδή που έχουν γενετική προδιάθεση για αλλεργίες και ατοπία είναι δυνατό να εκδηλώσουν τη νόσο, ιδιαίτερα όταν βρεθούν σε κατάλληλες συνθήκες.
Εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα σε βρέφη και παιδιά γονιών που επίσης έπασχαν από ατοπική δερματίτιδα ή από άλλες αλλεργικές παθήσεις (άσθμα, αλλεργική ρινίτιδα κλπ). Συγκεκριμένα, αν ο ένας γονιός έχει ιστορικό ατοπικής δερματίτιδας η πιθανότητα εμφάνισης της νόσου στο παιδί είναι 40-50% ενώ αν και οι δύο γονείς έχουν σχετικό ιστορικό, η πιθανότητα αυξάνεται στο 60 με 80%. Τα τελευταία χρόνια έχει φανεί ότι σημαντικό ρόλο στην παθογένεια και την εξέλιξη της νόσου παίζει κι ένα μικρόβιο που λέγεται χρυσίζων σταφυλόκοκκος.
Πόσο συχνή είναι η νόσος και πότε εμφανίζεται;
Πρόκειται για πολύ συχνή πάθηση καθώς περίπου 1-2 παιδιά στα 10 εμφανίζουν κάποια στιγμή ατοπική δερματίτιδα με βλάβες ποικίλης έντασης και έκτασης. Περισσότερα από τα μισά παιδιά με το πρόβλημα, εμφανίζουν δερματικές βλάβες τον πρώτο χρόνο της ζωής τους, ενώ η ΅συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών με σχετική προδιάθεση θα έχει εμφανίσει συμπτώματα μέχρι την ηλικία των πέντε ετών.
Περισσότερα από τα μισά παιδιά με έκζεμα παρουσιάζουν βελτίωση του προβλήματος μέσα στα δύο πρώτα χρόνια της ζωής τους, ενώ περισσότερα από 8 στα 10 θα το έχουν ξεπεράσει πλήρως μέχρι την ενήλικη ζωή.
Περίπου 1 στα 5 παιδιά με ατοπική δερματίτιδα εμφανίζει ταυτόχρονα και αλλεργία σε κάποια τροφή, όπως αυγά, γάλα, ψάρι, σόγια, γλουτένη κα. Στα υπόλοιπα παιδιά με έκζεμα, δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των τροφών που καταναλώνουν τα ίδια ή η μητέρα τους που τα θηλάζει και των εξάρσεων και υφέσεων που παρουσιάζει το έκζεμά τους.
Επιπλέον, πολλά παιδιά με έκζεμα χαρακτηρίζονται από μια γενικότερη ατοπία, δηλαδή μια γενικότερη αλλεργική προδιάθεση έναντι κάποιων αλλεργιογόνων. Τα παιδιά αυτά, μετά την υποχώρηση του εκζέματός τους, σε ποσοστό 30-50% θα εμφανίσουν άλλες αλλεργικές εκδηλώσεις όπως αλλεργική ρινίτιδα, αλλεργική επιπεφυκίτιδα ή άσθμα.
Με ποια κλινική εικόνα εμφανίζεται το έκζεμα;
Όσον αφορά τις δερματικές βλάβες του εκζέματος, σημαντικό πρόβλημα είναι η τοπική φλεγμονή που οδηγεί σε ένα δέρμα ξηρό με απολέπιση και κνησμό. Ταυτόχρονα, χάνεται ο φραγμός του δέρματος σε κυτταρικό επίπεδο με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο κίνδυνος για τοπική λοίμωξη από μικρόβια (συνήθως χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο), ιδιαίτερα όταν υπάρχει έντονος κνησμός. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, το δέρμα μπορεί να παχυνθεί, να σκληρύνει ή να έχουμε σχάση της συνέχειάς του με ροή υγρού και φυσαλίδες. Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, το έκζεμα μπορεί να εντοπίζεται στο πρόσωπο (μάγουλα) και στον κορμό ή/και στις έσω ή έξω επιφάνειες των χεριών και των ποδιών.
Πέρα από τις δερματικές εκδηλώσεις, το έντονο έκζεμα μπορεί να προκαλέσει και άλλα προβλήματα στην καθημερινότητα του παιδιού όπως ευερεθιστότητα, διαταραχές του ύπνου ή και άγχος και απομόνωση σε μεγαλύτερα παιδιά που νιώθουν άσχημα για την εικόνα του δέρματός τους.
Παράγοντες που επιδεινώνουν το έκζεμα
Όπως αναφέρθηκε, το έκζεμα εμφανίζεται σε άτομα με γενετική προδιάθεση. Υπάρχουν όμως ορισμένοι παράγοντες που το επιδεινώνουν. Τέτοιοι μπορεί να είναι:
- Η πολλή ζέστη και το πολύ κρύο
- Οι απότομες αλλαγές θερμοκρασίας
- Η έντονη εφίδρωση και η ξηρή ατμόσφαιρα
- Συγκεκριμένα σαπούνια, αφρόλουτρα κι απορρυπαντικά/μαλακτικά ρούχων
- Η χλωρίνη ή άλλοι χημικοί παράγοντες που έρχονται σε επαφή με το δέρμα
- Η έντονη συναισθηματική φόρτιση και το στρες
- Το πολύ συχνό μπάνιο (>1 φορά την ημέρα) ή το παρατεταμένο πολύ ζεστό μπάνιο
- Τα μάλλινα και συνθετικά ρούχα
- Η σκόνη και η άμμος
- Ο καπνός του τσιγάρου
- Η επιμόλυνση του δέρματος από κάποιο μικρόβιο (και αίτιο και αποτέλεσμα του εκζέματος)
Ποια είναι τα βασικά μέτρα αντιμετώπισης της ατοπικής δερματίτιδας;
Θεραπεία για την ατοπική δερματίτιδα δεν υπάρχει. Ωστόσο, με κατάλληλες παρεμβάσεις μπορούμε να μειώσουμε την ξηρότητα και τον ερεθισμό του δέρματος του παιδιού κι έτσι να νιώθει καλύτερα. Η πιο σημαντική καθημερινή παρέμβαση είναι η επαρκής ΕΝΥΔΑΤΩΣΗ του δέρματος η οποία το κάνει πιο εύπλαστο και μαλακό και αποκαθιστά τη λειτουργία του δερματικού φραγμού. Για να το πετύχουμε αυτό, πρέπει να ακολουθούμε καθημερινά τα παρακάτω μέτρα:
- Το παιδί πρέπει να κάνει μπάνιο το πολύ μια φορά την ημέρα με διάρκεια όχι μεγαλύτερη των 10-15 λεπτών. Το νερό να είναι χλιαρό (32-33 oC) και να χρησιμοποιούνται κατάλληλα αφρόλουτρα και έλαια μπάνιου για την ξηροδερμία
- Η χρήση σφουγγαριού και το έντονο τρίψιμο του δέρματος του παιδιού πρέπει να αποφεύγεται. Επίσης, το σκούπισμα πρέπει να γίνεται “ταμποναριστά” κι όχι με έντονο τρόπο που μπορεί να ερεθίσει το δέρμα
- Πρέπει να χρησιμοποιούνται καθημερινά (2-3 φορές/ημέρα) κατάλληλες λιπαρές ενυδατικές κρέμες ή αλοιφές ώστε το δέρμα του παιδιού να διατηρείται “βελούδινο”. Οι κρέμες αυτές βοηθούν στην ενυδάτωση και μειώνουν τη διαπεραότητα του δέρματος. Είναι προτιμότερο να εφαρμόζονται σε νωπό δέρμα αμέσως μετά το μπάνιο
- Το παραπάνω είναι απαραίτητο, ιδιαίτερα στις περιοχές που πάσχουν περισσότερο και κυρίως τους χειμερινούς μήνες που το δέρμα παρουσιάζει την πιο έντονη ξηρότητα. Μ’ αυτόν τον τρόπο θα αποκαταστήσουμε τον επιδερμιδικό φραγμό και τη λειτουργικότητα του δέρματος
- Οι αλοιφές αυτές δεν πρέπει να τοποθετούνται σε περιοχές που υπάρχει λύση της συνέχειας του δέρματος και ορορροή (υγρές βλάβες), πριν την αποκατάστασή τους
- Αν οι βλάβες είναι υγρές, συνιστώνται αρχικά κομπρέσες ή ψεκασμοί με φυσιολογικό ορό 4-6 φορές την ημέρα μέχρις ότου το δέρμα στεγνώσει. Αυτό συνήθως επιτυγχάνεται σε 2-3 24ωρα
- Η χρήση λαδιών ή προϊόντων καθαρισμού του δέρματος που δεν είναι ειδικά για την ξηροδερμία ή περιέχουν αλκοόλ πρέπει να αποφεύγεται
Επειδή το ξύσιμο μπορεί να προκαλέσει περαιτέρω βλάβες στο δέρμα, πρέπει να είμαστε σχολαστικοί στην καθαριότητα, την περιποίηση και το κόψιμο των νυχιών του παιδιού. Για να προστατέψουμε τα βρέφη από τον έντονο κνησμό, μπορούμε να τους βάλουμε γάντια. Επιπλέον, προς αποφυγή του ξυσίματος, καλό είναι να καλύπτουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη έκταση του δέρματος του βρέφους ή του παιδιού με μακρυμάνικα ρούχα και μακριά παντελόνια.
Πρέπει να προτιμάμε χαλαρά βαμβακερά υφάσματα και σεντόνια και να αποφεύγουμε την άμεση επαφή του δέρματος με τα μάλλινα, τα νάιλον και τα συνθετικά. Τα ρούχα να πλένονται σε πλυντήριο με καλό ξέβγαλμα, και να μην προστίθεται μαλακτικό.
Η κατάλληλη θερμοκρασία στο χώρο (ούτε πολύ κρύο, ούτε πολλή ζέστη) είναι απαραίτητη. Επίσης, η κατάλληλη υγρασία στο σπίτι (πχ με τη χρήση υγραντήρα ή αφυγραντήρα) βοηθάει στον περιορισμό του προβλήματος. Καλό είναι να αποφεύγονται οι απότομες αλλαγές θερμοκρασίας και υγρασίας στο περιβάλλον καθώς και οι έντονες εφιδρώσεις του παιδιού.
Το δωμάτιο του παιδιού πρέπει να είναι λιτό χωρίς μικροαντικείμενα, χνουδωτά παιχνίδια και φλοκάτες, να καθαρίζεται πολύ τακτικά με ηλεκτρική σκούπα και να αερίζεται καλά, καθώς η σκόνη με τα ακάρεα δρα ερεθιστικά όχι μόνο στο δέρμα αλλά και στο αναπνευστικό σύστημα του παιδιού.
Τα μπάνια στη θάλασσα (σε καθαρό νερό) και ο ήλιος συνήθως βοηθούν στο έκζεμα. Αντίθετα, η παρατεταμένη παραμονή σε χλωριωμένο νερό πισίνας χωρίς την απαραίτητη περιποίηση (ενυδάτωση πριν, άμεσο ντους μετά την πισίνα και εκ νέου ενυδάτωση) μπορεί να το επιδεινώσει.
Σε συνεργασία με τον παιδίατρό σας, είναι πιθανό να προσδιορίσετε κάποιες τροφές που επιδεινώνουν την ατοπική δερματίτιδα του παιδιού σας όταν τις καταναλώνει το ίδιο. Σ’ αυτήν την περίπτωση, η αποφυγή των συγκεκριμένων τροφών θα έχει ευεργετικά αποτελέσματα στην κατάσταση του δέρματος του παιδιού. Σε περίπτωση που το βρέφος θηλάζει, μπορεί να χρειαστεί κάποιος περιορισμός στο διαιτολόγιο της μητέρας και πάλι κατόπιν συνεννόησης με τον παιδίατρο. Αν τρέφεται με ξένο γάλα, μπορεί να χρειαστεί κάποιο υποαλλεργικό βρεφικό γάλα.
Τέλος, πρέπει όσο είναι δυνατόν να αποφεύγεται το δυσμενές ψυχολογικό κλίμα μέσα στο σπίτι που μπορεί να επηράσει ακόμη και τα βρέφη και να προκαλέσει έξαρση ή επιδείνωση της ατοπικής δερματίτιδας.
Φαρμακευτική αντιμετώπιση του εκζέματος
Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις ατοπικής δερματίτιδας, ο παιδίατρός σας μπορεί να συστήσει κάποια φαρμακευτική αγωγή προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα έντονα συμπτώματα. Τέτοια αγωγή είναι:
- Κορτιζονούχες κρέμες κι αλοιφές, ώστε να μειωθεί η φλεγμονή του δέρματος και η έξαρση των συμπτωμάτων
- Αντιισταμινικά σιρόπια (όχι τοπικές αντιισταμινικές αλοιφές) για τη μείωση του κνησμού, κυρίως σε περιπτώσεις με αλλεργικό υπόβαθρο
- Αντιβιοτικά (τοπικά ή από του στόματος) σε περιπτώσεις επιμόλυνσης του εκζέματος από κάποιο μικρόβιο
- Τοπικοί αναστολείς της καλσινευρίνης (τακρόλιμους, πιμεκρόλιμους) για πιο μακροχρόνια αντιμετώπιση της ατοπικής δερματίτιδας σε λίγο μεγαλύτερες ηλικίες (>2 ετών)
- Κορτιζονούχα από του στόματος σκευάσματα, μόνο ως βραχυχρόνια λύση. Πρέπει να σταθμίζονται τα οφέλη τους σε σχέση με τις πιθανές παρενέργειες και οπωσδήποτε η χρήση τους να γίνεται μόνο κατόπιν συστάσεως παιδιάτρου ή δερματολόγου
- Ανοσοτροποποιητικά κι άλλα φάρμακα από του στόματος αποτελούν την τελευταία επιλογή θεραπείας. Μπορούν να μειώσουν τα συμπτώματα της νόσου, αλλά πρέπει να χρησιμοποιούνται σε ειδικές περιπτώσεις επίμονου κι εκτεταμένου σοβαρού εκζέματος και μόνο από εξειδικευμένους δερματολόγους
Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD
Ακολούθησε το Mommy Cool στο Instagram
