Γράφει ο Στέλιος Παπαβέντσης MRCPCH DCH IBCLC, Παιδίατρος – Σύμβουλος Γαλουχίας
«Δεν είναι απαραίτητο να αρχίσει ο θηλασμός τις πρώτες μέρες». «Μια μητέρα που θέλει πραγματικά να θηλάσει θα θηλάσει όταν πάει στο σπίτι μετά την έξοδο από το μαιευτήριο». «Τις πρώτες μέρες στο μαιευτήριο προέχει η ασφάλεια του νεογέννητου και η άνεση της μητέρας, δίνονται μπιμπερό επειδή η μητέρα δεν έχει ακόμα γάλα και για να μην έχει πρόβλημα υγείας το μωρό. Έπειτα μπορεί να ξεκινήσει ο θηλασμός». «Το γάλα της λεχώνας κατεβαίνει αυτόματα την τρίτη με τέταρτη μέρα, ό,τι και αν έχει γίνει πριν». «Καλό είναι το πρωτόγαλα, ας βάλουμε και στο στήθος το μωρό, αλλά παράλληλα ας δίνουμε και ξένο γάλα στο μαιευτήριο για να μην χάσει βάρος ή να μην πάθει υπογλυκαιμία ή ίκτερο». «Ας ξεκουραστεί η μητέρα τις πρώτες μέρες μετά την γέννηση, να αναλάβει το μαιευτήριο την φροντίδα και το τάισμά του μωρού, και έπειτα στο σπίτι με πλήρεις δυνάμεις προσπαθεί τον θηλασμό». Αυτά ακούγονται καθημερινά από στόματα επαγγελματιών υγείας προς λεχώνες σε μαιευτήρια της χώρας μας. Είναι όλα επιστημονικά αναληθή, παραπλανητικά και οδηγούν συστηματικά τις μητέρες σε πρόωρο αποθηλασμό.
Η πραγματικότητα είναι ότι οι πρώτες κρίσιμες ώρες και μέρες στο μαιευτήριο έχουν απόλυτα κρίσιμη σημασία τόσο για την τύχη του θηλασμού, όσο και για την υγεία της μητέρας και του βρέφους και για την σύνδεση μεταξύ τους. Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός – και κάτι παραπάνω, όσον αφορά τον θηλασμό.
Καταρχήν είναι πολύ σημαντικό η επαφή μητέρας και παιδιού και ο θηλασμός να γίνουν ΑΜΕΣΩΣ μετά την γέννηση του παιδιού, εφόσον μητέρα και παιδί είναι υγιή, μέσα στο πρώτο μισάωρο και για τουλάχιστον τις πρώτες δύο ώρες της ζωής. Με την άμεση επαφή μητέρας βρέφους οι έρευνες δείχνουν μια σειρά καλύτερων εκβάσεων:
• Βοηθούμε στην εδραίωση του αποκλειστικού θηλασμού.
• Βοηθούμε το μωρό να θηλάσει για περισσότερους μήνες.
• Ενισχύουμε το δέσιμο μητέρας-βρέφους και την αλληλεπίδρασή τους – «ερωτεύονται» ο ένας τον άλλο, με διαφορά στην σύνδεσή τους ακόμα και ένα χρόνο αργότερα.
• Η μητέρα αποκτά μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και διαβάζει καλύτερα τα σημάδια πείνας και κορεσμού του μωρού της.
• Διατηρούμε τη φυσιολογική θερμοκρασία του μωρού καλύτερα από κουβέρτες και θερμαντήρα.
• Η μητέρα μοιράζεται με το νεογέννητο φυσιολογικά, αβλαβή μικρόβια, το βοηθά να χτίσει φυσιολογική χλωρίδα στο δέρμα και τους βλεννογόνους του και το προστατεύει έτσι από τα επικίνδυνα μικρόβια του νοσοκομείου, τα οποία συχνά μεταδίδουν γιατροί και μαίες.
• Βοηθάμε στη μεταβολική σταθερότητα του μωρού και αποτρέπουμε την υπογλυκαιμία.
• Το μωρό εμφανίζει μεγαλύτερη σταθερότητα στο αναπνευστικό και κυκλοφορικό του σύστημα, πιο ήρεμη ανάσα και πιο αργούς καρδιακούς χτύπους..
• Το μωρό έχει λιγότερη έκλυση ορμονών του στρες, όπως η κορτιζόλη και οι κατεχολαμίνες, ορμόνες που σε έντονη και παρατεταμένη έκλυση καταστρέφουν εγκεφαλικά κύτταρα και αναστέλλουν την ανάπτυξη
• Το μωρό επιδεικνύει μεγαλύτερη ωριμότητα στην συμπεριφορά και το νευρικό του σύστημα, με λιγότερο κλάμα και πιο σταθερά σημάδια πείνας και κορεσμού .
• Βοηθάμε να επιταχυνθεί η έξοδος του μηκώνιου – τα πρώτα μαύρα κόπρανα του μωρού- και επομένως μειώνουμε τον κίνδυνο για σοβαρό ίκτερο κατά τις πρώτες ημέρες.
• Μέσα από την απελευθέρωση της ορμόνης ωκυτοκίνης περιορίζουμε την κολπική αιμορραγία μετά τον τοκετό, βοηθούμε τη μήτρα να συσπαστεί και να αποβάλλει πλήρως τον πλακούντα, με συνέπεια λιγότερη απώλεια αίματος για την μητέρα και μικρότερη πιθανότητα για αναιμία ή για μετάγγιση.
Σε μελέτη από την Πολωνία το 2002 συμπεραίνεται ότι έστω και είκοσι λεπτά μαζί με τη μαμά αμέσως μετά τον τοκετό μεταφράζονται για το βρέφος σε ένα με δύο μήνες περισσότερους αποκλειστικού θηλασμού.
Σύμφωνα με βρετανική έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2006, 16% όλων των θανάτων στη νεογνική περίοδο θα μπορούσαν να αποφευχθούν εάν όλα τα μωρά θήλαζαν από την πρώτη ημέρα της ζωής τους και 22% των θανάτων αυτών θα αποφεύγονταν εάν ο θηλασμός ξεκινούσε κατά την πρώτη ώρα.
Σουηδοί ερευνητές επισήμαναν ότι, εάν ένα μωρό άγγιζε με τα χείλια του τη θηλή της μητέρας του κατά την πρώτη ώρα της ζωής του, η μαμά το κρατούσε κοντά της εκατό λεπτά περισσότερο την κάθε ημέρα από ό,τι μητέρες που δεν είχαν το μωρό αρχικά κοντά τους.
«Μα δε θέλει να ξεκουραστεί μια μητέρα μετά τον τοκετό;». Επιστήμονες χώρισαν νεογέννητα σε δύο ομάδες: στην πρώτη τα μωρά απολάμβαναν πρώιμη επαφή δέρμα με δέρμα με τη μαμά τους. Στη δεύτερη τα μωρά έλαβαν φροντίδα σύμφωνη με τις πρακτικές του παρελθόντος. 90% των γυναικών που είχαν τα μωρά τους αγκαλιά δήλωσαν ικανοποιημένες από αυτόν τον τύπο φροντίδας και θα τον επέλεγαν ξανά την επόμενη φορά. Αντίθετα, 70% των γυναικών που είχαν το μωρό μακριά τους δε θα ήθελαν να έχουν αυτόν τον τύπο φροντίδας ξανά στο επόμενο παιδί τους.
Μελέτες από την Αμερική δείχνουν ότι μητέρες που θηλάζουν το μωρό τους μέσα στο πρώτο δίωρο παρουσιάζουν λιγότερο άγχος, καλύτερη ψυχική διάθεση, αργούς καρδιακούς παλμούς και μειωμένα επίπεδα κορτιζόλης – ορμόνης του στρες – στο αίμα τους.
Σύμφωνα με έρευνες, ακόμα και ένα λεπτό απομάκρυνσης του νεογεννήτου για να ζυγιστεί και να επιστρέψει στη μαμά του θα διαταράξει το ένστικτό του και ίσως αποτρέψει τη μαγική χημεία με τη μητέρα του.
Η αρνητική επίδραση του αρχικού αποχωρισμού από τη μαμά δεν αντιρροπίζεται ούτε με τις πρακτικές του rooming in και της απρόσκοπτης αγκαλιάς. Τα ευρήματα των επιστημόνων υποστηρίζουν την ύπαρξη μιας «ευαίσθητης περιόδου» κατά τις πρώτες ώρες της ζωής, κατά τη διάρκεια της οποίας η στενή επαφή μητέρας και παιδιού μπορεί να επιφέρει μακροπρόθεσμες θετικές επιδράσεις στο δέσιμό τους.
Κι όμως, είναι ακόμα πολύ συχνό σε μαιευτήρια στην Ελλάδα να μην δίνουν το μωρό στην μητέρα μόλις γεννηθεί. Υποστηρίζουν ότι πρέπει πρώτα να εξεταστεί, να πλυθεί, να κάνει ένεση βιταμίνης Κ, να γίνει αναρρόφηση στα ρουθούνια του, να ντυθεί, να του δοθεί τσάι ή ξένο γάλα και έπειτα να δοθεί στην μητέρα. Υποστηρίζουν ακόμα ότι δεν γίνεται να δώσουν το μωρό στην μητέρα στον χώρο της ανάνηψης, πρέπει πρώτα να βγει ο πλακούντας, να ξεκουραστεί η μητέρα, δεν μπορεί να το πάρει αμέσως μετά από καισαρική τομή και άλλα. Όλα αυτά είναι επιστημονικά ανυπόστατα. Πολλές φορές το μωρό δίνεται στην μητέρα δύο ώρες μετά την γέννηση, όταν πηγαίνουν από τον χώρο της ανάνηψης στο δωμάτιο. Αλλά η φύση προέβλεψε το ανθρώπινο νεογέννητο που γεννιέται υγιές να είναι σε εγρήγορση και ενεργοποιημένο κατά τις πρώτες μία με δύο ώρες μετά την γέννηση, ώστε να έρθει σε επαφή με την μητέρα του και να θηλάσει, ενώ μετά τις δύο ώρες πέφτει σε βαθύ και συχνά παρατεταμένο ύπνο. Συχνά λοιπόν ρωτάω τις μητέρες: «Πήρατε το μωρό στην αγκαλιά σας αμέσως μετά την γέννηση;» και μου απαντούν με απορία: «Το πήρα, όχι αμέσως βέβαια, μου το έδωσαν μετά από δύο ώρες όταν το ετοίμασαν και φύγαμε από την ανάνηψη, το έβαλα κοντά μου αλλά κοιμόταν». Φυσικά δεν ξεκινάει έτσι ο θηλασμός, ούτε η σύνδεση της μητέρας με το μωρό της.
Όλα τα παραπάνω ισχύουν και για τους επόμενους θηλασμούς των πρώτων ημερών. Κατεβαίνει λοιπόν «αυτόματα» το πολύ γάλα στην λεχώνα, είτε έχει εκείνη το μωρό δίπλα της από την πρώτη στιγμή, το θηλάζει τουλάχιστον 8 φορές το 24ωρο από την πρώτη μέρα και με τα πρώτα σημάδια πείνας, είτε το έχει μακριά της και της το φέρνουν κοιμισμένο 3 φορές την ημέρα; Φυσικά και όχι.
Έχει πολύ μεγάλη διαφορά μια αρχή κατά τις πρώτες μέρες ιδανική, με έναρξη θηλασμού από την πρώτη ώρα, αποκλειστικό θηλασμό χωρίς χορήγηση ο,τιδήποτε άλλου πέραν του μητρικού γάλακτος, θηλασμό με τα πρώτα σημάδια πείνας του βρέφους – που είναι εφικτός μόνο αν η μητέρα έχει συνεχώς δίπλα της το βρέφος σε συνδιαμονή, τουλάχιστον 8 θηλασμοί το 24ωρο – το ελάχιστον όριο για την σωστή έναρξη του θηλασμού κατά τις πρώτες μέρες, και αποτελεσματικός θηλασμός, δηλαδή με την μητέρα να έχει καθοδηγηθεί σε σωστή τοποθέτηση, στάση και σύλληψη του στήθους από το παιδί, με αποτέλεσμα εκείνο να απομακρύνει ζωηρά γάλα. Έχει διαφορά αυτή η ιδανική αρχή από την αρχή ρουτίνας στον θηλασμό στα μαιευτήρια της χώρας μας, με το μωρό να απομακρύνεται από την μητέρα την πρώτη ώρα, με το μωρό σε θάλαμο νεογέννητων μακριά από την μητέρα του, με το μωρό να έρχεται στην μητέρα του ταισμένο με μπιμπερό, με το μωρό να έρχεται σε σταθερές ώρες ανά 3 ή 4 στην μητέρα του και άσχετα με τα σημάδια πείνας και κορεσμού του, με τον μωρό να κάνει «αποκλειστικό θηλασμό» ερχόμενο στην μητέρα του σε συγκεκριμένες ώρες μόλις 4 ή 6 φορές το 24ωρο – συμβαίνουν ακόμα σε μαιευτήρια της χώρας μας! – , με το μωρό να συλλαμβάνει το στήθος χωρίς καθοδήγηση, με συνέπεια να μην μπορεί να καταπιεί γάλα πάνω σε αυτό ή να πληγώνει τις θηλές της μητέρας του.
Ας βάλουμε λοιπόν ένα τέλος στους μύθους για το «αυτόματο» του πράγματος. Η επιστημονική πραγματικότητα είναι η εξής:
Οι πρώτες ώρες και ημέρες είναι πολύ σημαντικές για την φυσιολογία της γαλουχίας γιατί, με το πρώτο σενάριο της ιδανικοποίησης του θηλασμού – optimization – :
1. Αυξάνονται σημαντικά στο αίμα της μητέρας αλλά και του παιδιού οι ορμόνες που ελέγχουν την γαλουχία και την παραγωγή γάλακτος, δηλαδή η ωκυτοκίνη και η προλακτίνη, σε σύγκριση με χαμηλά επίπεδα σε μητέρες και βρέφη που κάνουν την κακή αρχή. Αλλά οι ορμόνες αυτές δεν αφορούν μόνο τον θηλασμό, αλλά πολύ πιο πλατιά αφορούν την ηρεμία, την αγάπη, την σύνδεση μεταξύ τους, έτσι που έλλειψή τους οδηγεί μια μητέρα να μην «δέχεται», να μην «αναγνωρίζει» το μωρό της, να μην το κάνει δικό της και να μην παίρνει την σιγουριά να το αγκαλιάσει, η αρχή για προβλήματα όπως η επιλόχεια κατάθλιψη και τα θέματα στις σχέσεις γονιών και παιδιών χρόνια αργότερα. Όσο πιο συχνός, αποκλειστικός και αποτελεσματικός ο θηλασμός λοιπόν από την ώρα της γέννησης, τόσο οι ορμόνες της γαλουχίας ανεβαίνουν στα ύψη.
2. Ο συχνός ερεθισμός του στήθους κατά τις πρώτες ημέρες και η αύξηση της προλακτίνης σημαίνουν και αύξηση των υποδοχέων προλακτίνης. Οι υποδοχείς αυτοί βρίσκονται πάνω στα γαλακτοποιητικά κύτταρα του μαστού και όσο περισσότεροι είναι, τόσο πιο εύκολα παίρνει το κύτταρο το μήνυμα να φτιάξει και άλλο γάλα, ακόμα και με μικρές ποσότητες προλακτίνης να κυκλοφορούν στο αίμα. Το τι συγκέντρωση υποδοχέων προλακτίνης θα φτιάξει μια γυναίκα κατά τις πρώτες μέρες μετά τον τοκετό είναι εντελώς κρίσιμο για την συνολική έκβαση της γαλουχίας. Να γιατί οι μητέρες που θήλασαν με επιτυχία και για καιρό το πρώτο τους παιδί πηγαίνουν σχεδόν πάντα ακόμα καλύτερα κατά τις πρώτες μέρες στο δεύτερό τους: το στήθος τους έχει ήδη συγκεντρωμένους πολλούς υποδοχείς προλακτίνης, «θυμάται» πώς να φτιάχνει και σχετικά εύκολα γάλα, με αποτέλεσμα το πολύ γάλα στο δεύτερο να «κατεβαίνει» πιο γρήγορα μετά τον τοκετό. Να γιατί επίσης μητέρες με κακή αρχή στο μαιευτήριο συχνά συνεχίζουν να παιδεύονται στον θηλασμό και εβδομάδες ή μήνες μετά, δεν μπορούν εύκολα να κόψουν το συμπλήρωμα ή έχουν ένα μωρό κολλημένο πάνω τους 24 ώρες το 24ωρο ή με το παραμικρό νιώθουν να «τελειώνει» το γάλα τους: Η σωστή αρχή δεν έγινε, δεν φτιάχτηκαν σημαντικές ποσότητες υποδοχέων προλακτίνης, με συνέπεια σε όλη την διάρκεια της γαλουχίας να παλεύουν να κατεβάσουν γάλα με πολύ μεγαλύτερο ερέθισμα του στήθους.
3. Η ιδανικοποίηση του θηλασμού από την πρώτη ώρα σημαίνει ότι το γάλα απομακρύνεται αποτελεσματικά και επιτυχώς από τον στήθος της μητέρας. Αλλά μέσα στο γάλα που περιμένει στο στήθος υπάρχει ο Ανασταλτικός παράγοντας της γαλουχίας, μια πρωτείνη που σε υψηλές ποσότητες μέσα στους γαλακτοφόρους πόρους αναστέλλει τα γαλακτοποιητικά κύτταρα και σταματάει την παραγωγή και άλλου γάλακτος. Τα πράγματα λοιπόν είναι απλά: από την πρώτη στιγμή που ξεκινάει η γαλουχία ο κανόνας είναι ζήτηση και παραγωγή: Το μωρό απομακρύνει επιτυχώς γάλα, άρα ο μαστός μαλακώνει και αδειάζει, άρα απομακρύνεται και φεύγει ο ανασταλτικός παράγοντας, άρα τα κύτταρα σε άδειο στήθος παίρνουν το πιο ισχυρό μήνυμα να παράγουν με μέγιστη ένταση και άλλο γάλα, άρα παράγεται περισσότερο γάλα, το μωρό πίνει περισσότερο, η μητέρα παράγει περισσότερο και ο θετικός κύκλος συνεχίζεται. Αντίθετα: Αν μια μητέρα βάζει από τις πρώτες μέρες το μωρό στο στήθος με λάθος τρόπο, ή φαγωμένο με ξένο γάλα, ή 3 ή 4 φορές το 24ωρο, το στήθος δεν αδειάζει από γάλα, ο ανασταλτικός παράγοντας λιμνάζει μέσα στο μαστό, τα κύτταρα παίρνουν εντολή να μην παράγουν γάλα ή να παράγουν γάλα σε μικρότερη ένταση, το μωρό δεν βρίσκει γάλα, αν υπάρχει το αντίπαλο δέος του μπουκαλιού μαθαίνει στην εύκολη ροή του μπιμπερό και διαμαρτύρεται στο στήθος, με αποτέλεσμα ακόμα λιγότερο ερέθισμα του στήθους, ακόμα περισσότερο ανασταλτικό παράγοντα στο μαστό, ακόμα λιγότερη παραγωγή γάλακτος και συνέχιση φαύλου κύκλου. Εάν δεν υπάρχει το αντίπαλο δέος του μπιμπερό, η συνέπεια είναι ένα βρέφος που σταδιακά εξασθενεί και χάνει βάρος ή που παθαίνει ίκτερο μη θηλασμού, που δεν ρουφάει ζωηρά στο στήθος, άρα ο ανασταλτικός παράγοντας λιμνάζει μέσα στο στήθος, άρα δεν παράγεται γάλα, και τελικά το μωρό εμφανίζει προβλήματα υγείας.
Να γιατί λοιπόν το αυτόματο γάλα συνιστά παραπλάνηση. Να γιατί μητέρες με ιδανική αρχή στον θηλασμό έχουν το «πολύ γάλα» να έρχεται νωρίς, στο 2ο με 3ο 24ωρο από την γέννηση, και χωρίς έντονο πρήξιμο του στήθους και σπάργωμα, αντίθετα γυναίκες μετά από καισαρική που γίνεται αφορμή να χάσουν το μωρό τους για τις πρώτες 2 μέρες είναι πιο πιθανό να δουν το «πολύ γάλα» να έρχεται καθυστερημένα, το 4ο ή 5ο 24ωρο ή και πολύ αργότερα, μετά από μια εβδομάδα στο σπίτι, και επίσης είναι πιο πιθανό να έχουν ξαφνικό και έντονο πρήξιμο του στήθους και σπάργωμα. Και όταν το πρήξιμο αυτό είναι παρατεταμένο και δεν ανακουφίζεται είναι ό,τι χειρότερο για την έκβαση του θηλασμού – το μωρό δεν μπορεί να πιάσει την θηλή και να απομακρύνει γάλα, οι θηλές πληγώνονται, ο ανασταλτικός παράγοντας της γαλουχίας λιμνάζει μέσα στον μαστό δίνοντας εντολή στα κύτταρα να σταματήσουν να παράγουν άλλο γάλα γιατί διαφορετικά το στήθος θα «σκάσει». Και όταν μετά από μέρες ο ανασταλτικός παράγοντας έχει κάνει την δουλειά τους, η μητέρα αναρωτιέται γιατί νιώθει το στήθος της άδειο σαν σακκούλες, γιατί το μωρό διαμαρτύρεται στο στήθος και δεν καταπίνει. Άλλοτε πάλι μητέρες που υπέστησαν κατώτερες των αναμενόμενων πρακτικές θηλασμού στο μαιευτήριο δεν αισθάνονται ποτέ το γέμισμα του στήθους ακόμα και μέρες μετά στο σπίτι, σημάδι και αυτό μιας κακής αρχής και ανεπαρκούς ενεργοποίησης της γαλουχίας.
Και να γιατί είναι απαράδεκτο οι επαγγελματίες υγείας σε περιπτώσεις όπου το μωρό δεν μπορεί να απομακρύνει επιτυχώς γάλα από το στήθος της μαμάς του, ή είναι άρρωστο ή δεν επιτρέπεται να το κάνει, να μην δίνουν σαφή οδηγία και καθοδήγηση στην μητέρα να βγάζει το γάλα της και να ερεθίζει αποτελεσματικά το στήθος της άμεσα, ανά τρεις ώρες τουλάχιστον, 8 φορές το 24ωρο τουλάχιστον, με μαλάξεις με το χέρι ή με το μόνο κατάλληλο θήλαστρο για αυτές τις περιπτώσεις, δηλαδή το νοσοκομειακό.
Και να γιατί είναι επίσης απαράδεκτες οι οδηγίες και αντιλήψεις ότι η μητέρα πρέπει να μην ταίζει το μωρό συχνά, να περιμένει να νιώσει το στήθος της να «γεμίζει», γιατί τότε είναι που καταστέλλεται η επιπλέον παραγωγή γάλακτος, ενώ το στήθος πρέπει να μαλακώνει όσο γίνεται πιο πλήρως και να μην πρήζεται, για να παίρνει μέγιστο μήνυμα να παράγει και άλλο γάλα.
Αλλά «δεν έχουν σημασία οι πρώτες μέρες, ας περάσουν με ασφάλεια και μπιμπερό και μετά η μητέρα που θέλει να θηλάσει θηλάζει στο σπίτι». Και το πρωτόγαλα; Τι γίνεται με το πρωτόγαλα; «Ας πάρει τα μπιμπερό ξένου γάλακτος, και ας πάει και στο στήθος της μαμάς μερικές φορές να πάρει το πρωτόγαλα». Λες και το πρωτόγαλα είναι κάτι εντελώς αυτόματο και δεδομένο σε ποσότητα και ποιότητα. Δεν είναι όμως ούτε αυτό. Δεν είναι γιατί, ήδη 30 χρόνια πριν, έρευνες του Michel Oden μας έλεγαν ότι η ποσότητα πρωτογάλακτος κατά τις πρώτες μέρες μετά την γέννηση είναι σχεδόν διπλάσιες σε μητέρες που γεννούν στο σπίτι, σε σύγκριση με γυναίκες που γεννούν στο νοσοκομείο. «Ό,τι και να γίνεται, η μητέρα έχει να δώσει 40 γραμμάρια πρωτογάλακτος την πρώτη μέρα, 80 γραμμάρια την δεύτερη κλπ;» Καθόλου έτσι. Από την πρώτη στιγμή ο κανόνας της ζήτησης και προσφοράς καθορίζει το πόσο και τι πρωτόγαλα θα πάρει το παιδί.
Και τι προσφέρει τελικά αυτό το πρωτόγαλα; Τίποτα ιδιαίτερο. Αν εξαιρέσεις μερικές εκατοντάδες φυσιολογικών μικροβίων που θα βοηθήσουν το νεογέννητο να χτίσει φυσιολογικό έντερο. Αυξητικούς παράγοντες σε μέγιστη συγκέντρωση που βοηθούν όλα τα όργανα του βρέφους να αναπτυχθούν. Ένζυμα και ορμόνες που συμπληρώνουν τα ατελή συστήματα του νεογέννητου. Ζωντανά κύτταρα άμυνας για να καταπολεμήσει τυχόν παθολογικά μικρόβια από τα χέρια του επαγγελματία υγείας. Ζωντανά πολυδύναμα κύτταρα σε μέγιστες συγκεντρώσεις που δίνουν μια επιπλέον ώθηση στο σώμα του παιδιού να αναπτύξει τα όργανά του. Υψηλές ποσότητες έτοιμων αντισωμάτων IGA για κάθε ενδεχόμενο. Λακτοφερρίνη που δεν έχουν τα ξένα γάλατα και σκοτώνει μικρόβια. Ιντερλευκίνη 3 για να μην δημιουργούνται φλεγμονές στο σώμα του. Λυσοζύμη, από τα λίγα ένζυμα γνωστά στην επιστήμη που σκοτώνουν όλους τους ιούς. Πρωτείνες όπως η TRAIL και η HAMLET που σκοτώνουν τα καρκινικά κύτταρα και όσα παίρνουν λάθος δρόμο. Αλλά τι είναι αυτά μπροστά στην ασφάλεια ενός μπιμπερό; Τίποτα.
Να προσθέσουμε στην εικόνα και την σύγχυση θηλών: ένα μωρό που παίρνει από την πρώτη μέρα μπιμπερό μαθαίνει να ρουφάει με συγκεκριμένο τρόπο, τελείως διαφορετικό από εκείνον που πρέπει να εφαρμόσει στο στήθος. Επιπλέον, συνηθίζει στην εύκολη, ανεμπόδιστη, καταναγκαστική ροή του μπιμπερό, και, εφόσον τα μπιμπερό κλέβουν από την παραγωγή της μητέρας, συγκρίνει αυτήν την ροή με την κατεσταλμένη ροή γάλακτος στο στήθος – καταστολή από το λάθος ξεκίνημα και τα μπιμπερό – και ως ζωντανός οργανισμός που είναι και επιδιώκει ό,τι και όλα τα ζωντανά αυτού του πλανήτη, δηλαδή να επιβιώσει, φυσικό είναι να προτιμήσει το φαγητό και να διαμαρτύρεται στο κατεσταλμένο στήθος.
Να ολοκληρώσουμε την εικόνα των πρώτων ημερών, με μια μερίδα άτυχων νεογέννητων με αλλεργική προδιάθεση, στα οποία αναίτια μη ιατρικά δικαιολογούμενη έκθεση ακόμα και σε ένα μπιμπερό ξένου γάλακτος μπορεί να είναι ο εκλυτικός παράγοντας για την εμφάνιση αλλεργικών εκδηλώσεων, όπως αλλεργική πρωκτοκολίτιδα και έκζεμα. Η αλλεργική ευαισθητοποίηση μπορεί να ξεκινάει από το μαιευτήριο σε άτυχα βρέφη με ευαισθησία.
Θα πουν κάποιοι: “Και τι γίνεται με τόσα παιδιά και μητέρες που δεν καταφέρνουν στην Ελλάδα να πετύχουν αυτές τις ιδανικές πρακτικές, πρέπει να αισθάνονται άσχημα ή ένοχα;”. Καθόλου. Αλλά όταν βρίσκεις μπροστά σου ένα πρόβλημα, έχεις δικαίωμα να μαθαίνεις την αλήθεια για τα αίτιά του. Φυσικά και οι μητέρες που δεν καταφέρνουν να θηλάσουν αγαπούν το ίδιο τα παιδιά τους. Αλλά είναι επιχείρημα ότι για να μην τις ταράσσουμε να μην μαθαίνει το ευρύ κοινό τις σωστές πρακτικές. Είναι επιχείρημα, για να μην νιώσουν ‘άσχημα” που θα τους πούμε την αλήθεια, να μείνουν με την πλάνη ότι “δεν είχαν γάλα”, ότι το σώμα τους ήταν ελαττωματικό ή τα γονίδιά τους ελαττωματικά και όχι ότι οδηγήθηκε η επιθυμία θηλασμού του παιδιού τους σαν πρόβατο σε σφαγή, σφαγιάστηκε από την κατώτερη των επιστημονικών οδηγιών πρακτική των επαγγελματιών υγείας που τους φρόντισαν; Τότε να μην πούμε καθόλου ότι υπάρχουν τα Δέκα Βήματα για επιτυχή θηλασμό της UNICEF από το 1991, για να μην ανησυχήσουμε τις περισσότερες μητέρες που δεν τα καταφέρνουν. Αυτό που κρύβουμε είναι ότι εκείνο που δεν θέλουμε να ανησυχήσουμε είναι η παθολογία του λιμνάζοντος συστήματος μαζικού αποθηλασμού. Και καλυπτόμαστε πίσω από μια λογική του παραλόγου: Μην αναφέρουμε ιδανικές πρακτικές, ώστε να μην “πληγωθούν” οι καταναλωτές υγείας που υφίστανται μαζικά κάκιστες πρακτικές..
Και φυσικά υπάρχουν πολλές γυναίκες που, παρά τις λανθασμένες πρακτικές και την κακή αρχή των πρώτων ημερών, καταφέρνουν έπειτα στο σπίτι, με πείσμα και επιμονή και με από μόνη τους κυνήγι γνώσης, να θηλάσουν. Τίποτα δεν είναι νομοτελειακό. Δεν είναι όμως όλες οι γυναίκες ούτε σε διάθεση ούτε σε συγκυρία ούτε σε θέση να γνωρίζουν τα πάντα και να έχουν ευνοικό κοινωνικό περιβάλλον και αστείρευτη θέληση. Ταυτόχρονα με αυτές τις γυναίκες λοιπόν βλέπω καθημερινά και τις άλλες, που θα ήθελαν να θηλάσουν, δεν έχουν κάνει προσωπική ενημέρωση ιδιαίτερα, ακολουθούν την πεπατημένη, κάνουν την κάκιστη αρχή στο μαιευτήριο, και μέρες αργότερα στο σπίτι όλα τους φαίνονται βουνό, χωρίς γνώση, χωρίς επαγγελματική ή κοινωνική υποστήριξη, και τελικά αποθηλάζουν. Το σοκ του μαιευτηρίου δυσκολεύει και αποθαρρύνει πολλές μητέρες που θα ήθελαν να θηλάσουν. Σε πολλές περιπτώσεις το σοκ είναι μη αναστρέψιμο.
Και με τα πρόωρα ή τα άρρωστα νεογνά που νοσηλεύονται στις μονάδες τι γίνεται; Για τα μωρά που γεννιούνται άρρωστα ή πρόωρα, υπάρχουν κατευθυντήριες γραμμές και πρακτικές για να ενισχύσουν την έναρξη θηλασμού, τον ερεθισμό του στήθους, και το bonding με την μητέρα, μόνο που η συνήθης πρακτική είναι να μην γίνεται τίποτα αυτά στα μαιευτήρια της Ελλάδας. Ενδεικτικά αναφέρω η μητέρα κοντά στο μωρό όσο θέλει από την αρχή, άγγιγμα του μωρού από την αρχή, έναρξη αντλήσεων τακτικών με νοσοκομειακό θήλαστρο από την αρχή, kangoroo care, όχι μπιμπερό αλλά άλλοι τρόποι σίτισης, μη θρεπτικό πιπίλισμα στο στήθος από ακόμα και 28 εβδομάδων κλπ. Ακόμα και το πιο απλό: να αφήσεις τους γονείς να βγάλουν φωτογραφίες το μωρό τους, να δώσεις στη μητέρα ένα ήσυχο δωμάτιο στο μαιευτήριο μαζί με την φωτογραφία του μωρού της να το σκέφτεται και να την βλέπει όταν αντλεί. Πολλά μπορούν να γίνουν πριν πούμε ότι για αυτές τις μητέρες το ξεκίνημα θα είναι αναγκαστικά κακό και δεν πρέπει να μιλάμε για ιδανικές πρακτικές γιατί αυτές οι μητέρες θα αισθανθούν άσχημα και ένοχες. Το αντίθετο ισχύει, επαγγελματίες υγείας θα έπρεπε να νιώθουν ένοχοι γιατί δεν εφαρμόζουν την τελευταία επιστημονική πρακτική για να φέρουν αυτή τη μητέρα όσο γίνεται πιο κοντά στο άρρωστο βρέφος της..
Να βοηθήσουμε λοιπόν να γνωρίσει πως γίνεται η ιδανική αρχή στον θηλασμό, και όταν πάει στραβά να συνειδητοποιούμε ότι φταίει συνήθως η κακή αρχή του μαιευτηρίου και όχι το” μη επαρκές σε ποιότητα ή ποσότητα γάλα” μας.
Αλλά εκείνο που με προβληματίζει τελικά δεν είναι ο θηλασμός, πρόκειται για ένα μικρό μόνο μέρος της εικόνας. Η μεγαλύτερη εικόνα είναι η αγάπη, η επαφή, η σύνδεση της μάνας με το μικρό της. Όλοι γνωρίζουμε και έχουμε δει στα ζώα, όταν γεννούν, τα νεογέννητα πρέπει να μείνουν κοντά στην μητέρα και να θηλάσουν αμέσως, αλλιώς θα πεθάνουν – παρεπιπτόντως, 830 χιλιάδες θάνατοι ανθρώπινων βρεφών πάνω στην Γη κάθε χρόνο ή το 22% των θανάτων παιδιών στον κόσμο θα μπορούσαν να αποτραπούν εάν θήλαζαν αμέσως μετά την γέννηση τη μητέρα τους, και, επίσης παρεπιπτόντως, ο άμεσος αποκλειστικός θηλασμός δεν μειώνει την βρεφική θνησιμότητα μόνο στην υπανάπτυκτη Αφρική, αλλά και σε χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου όπως τουλάχιστον μας έχουν δείξει οι ΗΠΑ. Όλοι γνωρίζουμε επίσης ότι, εάν ένα γατάκι δεν μπει στο στήθος της μητέρας του με το που γεννιέται, αλλά τελικά καταφέρνει με κάποιον τρόπο να επιβιώσει, συχνά η μητέρα του δεν το αναγνωρίζει, δεν το φροντίζει και το απορρίπτει εφ όρου ζωής. Μήπως αυτά συμβαίνουν μόνο στα ζώα, εμείς είμαστε κάτι άλλο έξω από αυτήν την Γη; Μάλλον όχι, οι νόμοι της φύσης έχουν ισχύ και στο ανθρώπινο είδος.
Και οι νόμοι της φύσης λένε ότι αυτό που ζει η πλειονότητα των μητέρων και των παιδιών τους στα συμβατικά, Μη Φιλικά – ή αλλιώς Εχθρικά – για τα βρέφη μαιευτήρια είναι ένα σοκ που θα το θυμούνται για όλη τους τη ζωή. Ένα σοκ αποχωρισμού, απόξένωσης, σοκ αισθητηριακό, σωματικό, ψυχολογικό. Ένα σοκ οξείας αποδυνάμωσης, μετατροπής σε ανήμπορο ασθενή, ψυχολογικής εξάρτησης από πράγματα εκτός της δυάδας – μητέρας βρέφους και των σωμάτων τους – , εξάρτησης από τα μπιμπερό και τα ξένα γάλατα, εξάρτησης από τους ειδικούς και τους «ειδήμονες». Ένα ανεξίτηλο σοκ μέσα σε σύγχρονα εργοστάσια μαζικού αποθηλασμού, αποξένωσης της μητέρας από το παιδί της και παρέκκλισης στην κουλτούρα του μπιμπερό, της ψυχρής αυτοματοποίησης και της αποξένωσης.
Στέλιος Παπαβέντσης MRCPCH DCH IBCLC
