Γράφει η Καλλιόπη Κρεμαστιώτη, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια – ειδικευόμενη Περιγεννητική Ψυχολόγος
Η μετάβαση στην μητρότητα για τις γυναίκες είναι μια μοναδική εμπειρία που συχνά βιώνεται ως ένα γεγονός εξελικτικής φύσης.
Ανήκουμε σε αυτή την ομάδα των θηλαστικών που χρειαζόμαστε την εξαρτημένη φροντίδα, τα ανθρώπινα μωρά γεννιούνται και είναι εξαρτώμενα από τον φροντιστή τους για να επιβιώσουν σε αντίθεση με άλλες κατηγορίες θηλαστικών.
Η επιβίωση της βιολογικής μας ομάδας που στηρίζεται σε αυτό το είδος αποκλειστικής φροντίδας επιβάλει να μην αποχωριζόμαστε από τον φροντιστή μας αφού οι κύκλοι ταΐσματος και ύπνου απαιτούν διαρκή φροντίδα και παρουσία.
Η βιολογική ομάδα αποκλειστικής φροντίδας των θηλαστικών στην οποία ανήκουμε υπολογίζεται πως υπάρχει τα τελευταία 40 εκατομμύρια χρόνια ενώ η κατηγορία των τροφοσυλλεκτών ως διακριτή στρατηγική επιβίωσης τα τελευταία 8 εκατομμύρια. Παρόλο που 10000 χρόνια πριν ξεκίνησε η καλλιέργεια και η οργανωμένη γεωργική δραστηριότητα, όπου το φαγητό καλλιεργούνταν αντί να συλλέγεται ζώα εξημερώθηκαν αντί να κυνηγιούνται.
Μια βασική συνθήκη δεν άλλαξε… ότι τα μωρά βρίσκονται πάντα μαζί και πάνω στον φροντιστή τους.
Βέβαια τα τελευταία 100 χρόνια παρατηρούμε μια νέα συνθήκη όπου οι φροντιστές ενθαρρύνονται να αποχωρίζονται τα νεογέννητα τους, να τα τοποθετούν σε ένα ξεχωριστό δωμάτιο, να ταΐζονται με πρόγραμμα και όχι με ανθρώπινο γάλα. Όλες αυτές οι νέες συνθήκες ερμηνεύονται από τους επιστήμονες ως καθοριστικές επεμβάσεις στην ανθρώπινη φυσική εξέλιξη και ειδικά στην διαδικασία της προσαρμογής.
Παρόλα αυτά και ευτυχώς για το ανθρώπινο είδος κάποιοι ακόμα αντιστέκονται σε αυτήν την παρέμβαση και δεν είναι άλλοι από τα νεογέννητα που βιώνουν τον αποχωρισμό από την μητέρα ως μη αναμενόμενο, ως σοκ.
Αν το βρέφος εκτεθεί παραπάνω από 10 λεπτά τουλάχιστον σε οξύ στρες για να επανέρθει η ομοιόσταση ο οργανισμός εκκρίνει κορτιζόλη, που ονομάζεται και «ορμόνη διάσωσης», σε αυτό το σημείο μπορεί το βρέφος να σταματήσει να κλαίει και εμείς στον σύγχρονο πολιτισμό να πούμε πως του πέρασε ενώ ενδοψυχικά και νευρολογικά συμβαίνει εντελώς το αντίθετο..
Η μητρική μυρωδιά και η μητρική επαφή είναι ένας συνδυασμός που στέλνει το μήνυμα στο βρέφος πως το περιβάλλον είναι ασφαλές με αποτέλεσμα να πέφτουν γρήγορα τα επίπεδα αδρεναλίνης.
Ο Lasercrantz περιγράφει το στρες του να γεννιέσαι ως την ισχυρότερη δόση αδρεναλίνης που θα συναντήσουμε σε όλη μας την ζωή, αναφερόμενος ιδίως στον κολπικό τοκετό. Περιγράφει όμως αυτό το στρες ως θετικό και αναγκαίο για την ανθρώπινη ανάπτυξη, με μικρή χρονική διάρκεια που αμέσως μετά τον τοκετό ανακουφίζεται από τον φροντιστή, από την αγκαλιά της μητέρας.
Όλη αυτή η διαδικασία παίρνει σύμφωνα με τις έρευνες περίπου 30 λεπτά από την γέννηση με πρώτο τον εντοπισμό της θηλής και μετά του βλέμματος της μαμάς από το νεογέννητο.
Ζεστασιά, τροφή και καταφύγιο: αυτές ήταν και είναι οι βασικές ανάγκες μας.
Ενώ το πρόωρο μωράκι έχει ακόμα μη ώριμη ανάπτυξη για να μπει σε όλη αυτή τη διαδικασία, δεν υπάρχει κανένα άλλο μέρος στον κόσμο για να είναι αλλού. Η μητρική αγκαλιά πρωτίστως ρυθμίζει και μετά συνδέει, πρώτα γίνεται μια ομπρέλα για το νεογέννητο, ένα καταφύγιο ζωής. Για εμάς στην ενήλικη ζωή είναι ευδιάκριτο πότε μια απειλή πλησιάζει, για το νεογέννητο αυτό γίνεται αισθητό με την απουσία της μυρωδιάς της μητέρας όπου ενεργοποιεί μια σειρά από νευρολογικές απαντήσεις.
Το να γίνεσαι μητέρα όμως στην μονάδα εντατικής φροντίδας διαφέρει αρκετά σαν βίωμα από το να επιστρέφεις στο σπίτι σου αμέσως με ένα υγιές μωρό.
Εμπεριέχει ένα πρωτεύον πένθος αυτή η εισαγωγή στη μητρότητα που αυτομάτως σε διαφοροποιεί και παρόλο που το μωρό ζει και φροντίζεται υπάρχει μια αίσθηση πένθους και βαθιάς θλίψης που συνοδεύεται με ενοχή και συνήθως αυτοκατηγορία.
Ανθρωπολογικές έρευνες πάνω στο ζήτημα του συναισθηματικού δεσμού στην βρεφική προωρότητα έχουν συνδέσει τo βίωμα των μητέρων ως ανεπαρκείς, αποτυχημένες , ένοχες και πενθούσες στα πλαίσια μιας εκ θεμελίων βιο καπιταλιστικής, τεχνοκρατικής διαχείρισης των πρόωρων μωρών και της κρίσιμης φροντίδας τους σε μια συνθήκη που θυμίζει γραμμή παραγωγής που απαιτεί τον βίαιο διαχωρισμό μητέρας και βρέφους, αγνοώντας την περιγεννητική ψυχική κατάσταση της μητέρας, της ψυχικές της ανάγκες, την σπουδαιότητα του μη αποχωρισμού με το βρέφος και την ουσιαστικής σημασίας φροντιστικής σχέσης με την μητέρα για την ίδια την επιβίωση τους εκτός των ιατρικών επεμβάσεων.
Ο Apple αναφέρεται σε αυτό το αίτημα ως επιστημονοποιήση της μητρότητας, αυτός ο παράδοξος ορισμός, αφορά τον μέχρι και σήμερα αποκλεισμό των γυναικών από την γνώση και τις επιλογές που έχουν για το σώμα τους και τη φροντίδα του βρέφους τους οι μητέρες και αφορά μια ευρύτερη πατριαρχική τοποθέτηση στο σιωπηλό γυναικείο σώμα.
Οι γονείς καλούνται να κρατηθούν από την έξω μεριά της θερμοκοιτίδας να κοιτούν και να περιμένουν μια άλλη συνθήκη να φροντίσει το μωρό τους. Αυτή η αίσθηση αβοηθησίας και ανασφάλειας μπορεί να παραμείνει στον γονεϊκό δεσμό και να δυσκολέψει την συναισθηματική σύνδεση τους κατά την επιστροφή τους στο σπίτι ακόμα και χρόνια μετά.
Οι γονείς των πρόωρων μωρών έρχονται βιαίως μπροστά στην διακοπή αυτού του δεσμού που έχει ξεκινήσει ως δεσμός θρέψης και φροντίδας από την εγκυμοσύνη.
Όλη αυτή η συνομιλία ψυχικά με το βρέφος μπορεί να σταματήσει με τον πρόωρο τοκετό και την εισαγωγή του βρέφους στην μονάδα εντατικής θεραπείας.
Οι περιορισμοί στη σωματική επαφή, στο γονεικό χάδι καθώς και το εξαιρετικά τεχνολογικό ιατρικό περιβάλλον μπορεί να περιορίσει και να πλήξει την γονεική –μητρική σύνδεση από την εγκυμοσύνη.
Το προστατευτικό ενδομήτριο περιβάλλον διαρυγνύεται, ο ρόλος του προστάτη κλωνίζεται και ο φόβος της απώλειας πρωταγωνιστεί τραυματίζοντας και διακόπτοντας τις συνδέσεις μας με το μωρό μας.
Η ίδια η φύση της προωρότητας απειλεί την φυσική σύνδεση και την ψυχική συνέχεια αυτής της δυάδας.
Το αυξημένο άγχος, η αγωνία, η διακοπή της συνοχής της καθημερινής ζωής, τα αυξημένα οικονομικά άγχη τις ιατρικής περίθαλψης αποτελούν μια μη φυσιολογική εισαγωγή στην μητρότητα ή τουλάχιστον όχι αυτή που φαντάστηκαν οι γονείς.
Ο πρόωρος τοκετός είτε προγραμματισμένα είτε όχι είναι μια απροσδόκητη εμπειρία που οδηγεί σε αισθήματα ενοχής για τη μη ολοκληρωμένη εγκυμοσύνη και τους κινδύνους που υπάρχουν για το βρέφος. Μόνο αυτό το βίωμα αρκεί για να απειληθεί η ψυχική υγεία μιας μητέρας με καταθλιπτικές ή διαταραχές μετατραυματικού στρες ή αγχώδεις διαταραχές.
Το ίδιο το ψυχικό τραύμα αλλά και η συμπτωματολογία της διαταραχής δυσκολεύουν πολύ τις ψυχικές συνδέσεις. Βασική δυσκολία σχεδόν σε όλες τις έρευνες φαίνεται πως είναι για τους συμμετέχοντες ο πρωτεύον αποχωρισμός από το βρέφος, από τον χωροταξικό, τον σωματικό και τον συναισθηματικό χώρο.
Ενώ κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή οι περισσότερες γυναίκες αναφέρουν τον βαθύ τους πόνο για αυτόν τον αποχωρισμό αλλά και την προσπάθεια τους να βρεθούν κοντά στο μωρό τους ενώ ταυτόχρονα αναρρώνουν από την επείγουσα γέννα. Αυτό που νιώθουν είναι απώλεια ελέγχου, συναισθηματική ένταση, αποτυχία να ολοκληρώσουν την εγκυμοσύνη του μωρού τους, του να μην βιώσουν την μητρότητα όπως το περίμεναν και το να απομονωθούν.
Οι έρευνες δείχνουν πως το σωματικό και συναισθηματικό τραύμα του πρόωρου τοκετού επηρέασε σε διάφορα επίπεδα την εμπειρία του του θηλασμού, ο αποχωρισμός με το βρέφος επίσης διέκοψε την φυσιολογική ροή της γαλακτοφορίας σε πολλές περιπτώσεις, ενώ σε άλλες οι μητέρες σωματοποίησαν ψυχικές άμυνες αντίστασης στη σύνδεση με το μωρό λόγω του οξέως πόνου τους και της αγωνίας τους.
Ο θηλασμός βέβαια βοήθησε πολλές μητέρες να ενδυναμώσουν το μητρικό τους ρόλο ενώ σε άλλες μαμάδες οι δυσκολίες στην άντληση γάλακτος επιδείνωσε την αίσθηση πως δεν καταφέρνουν να φροντίσουν το μωρό τους. Ενώ η φροντίδα με το νεογέννητο εστιάζεται στην μητέρα και την δικής της μεταγεννητική φροντίδα, ο πατέρας βρίσκεται στην πρώτη γράμμη από τα διαδικαστικά και πρακτικά ζητήματα μέχρι το να γίνει ο πρώτος που βλεπει το μωρό τους στη θερμοκοιτίδα όσο η μητέρα αναρρώνει ή δέχεται τις πρώτες φροντίδες.
Από τις λίγες έρευνες που έχουν γίνει με επίκεντρο τους μπαμπάδες των πρόωρων μωρών, βλέπουμε πως βιώνουν ως μια ξεκάθαρη τραυματική εμπειρία, όπου βίωσαν την απώλεια του ελέγχου και έντονη ανασφάλεια για τη ζωή του παιδιού τους.
Πιο περιπλοκή συνθήκη για εκείνους φαίνεται πως ήταν να κρύψουν την ανάγκη τους να κλάψουν και να μιλήσουν σε κάποιον για αυτά που νιώθουν.
Οι πρώτες στιγμές μετά τον πρόωρο τοκετό βιώνονται ως ένα τρενάκι τρόμου από συναισθήματα που συχνά μπορεί να τρομάξει τους μπαμπάδες και να αμυνθούν λαμβάνοντας απόσταση συναισθηματικά.
Μετά όμως από τις πρώτες αυτές στιγμές οι έρευνες δείχνουν υψηλά επίπεδα συναισθηματικής κοντινότητας με τα βρέφη. Οι ερευνητές προτείνουν οι μπαμπάδες θα πρέπει να βρίσκονται στον τοκετό, να δουν αμέσως το μωρό μετά την γέννα και οι μαιευτική και παιδιατρική καθοδήγηση να συμπεριλαμβάνει τον πατέρα σε κάθε περίπτωση.
Οι γονείς των πρόωρων μωρών χρειάζονται ψυχική ενθάρρυνση στο να εμπιστεύονται το ένστικτό τους περισσότερο από τον φόβο τους πως δεν θα τα καταφέρουν, χρειάζονται περισσότερη ενθάρρυνση να γίνουν οι γονείς που ήδη είναι, εκεί για το μωρό τους, αυτή η λειτουργία και η ικανότητα να «διαβάζω» τις ανάγκες του μωρού μου είναι ψυχικά σημαντικότερη για το βρέφος από το αν τηρήθηκε το 3 ωρο ταίσμα μόνο.
Οι μητέρες υποστήριζουν πως χρειάζονταν μια μαιοκεντρική φροντίδα που θα εστίαζε ταυτόχρονα και σε εκείνες και στην τραυματισμένη εισαγωγή στην μητρότητα. Αυτό που κατουσίαν ζητούν είναι οι μαιευτικές φροντίδες να τους επιτρέψουν να μπορούν να είναι και να νιώθουν μητέρες των πρόωρων μωρών τους.
Οι μητέρες των πρόωρων μωρών χρειάζονται την δική τους εξατομικευμένη ζωοποιό θερμοκοιτίδα, χρειάζονται πρώτα από όλα συναισθηματική και ψυχική υποστήριξη.
Χρειάζονται εξατομικευμένο μαιευτικό προσωπικό να τους παρέχει ψυχική και συναισθηματική φροντίδα, για να μην διαρραγεί το νήμα του συναισθηματικού δεσμού με το μωρό τους.
Οι γονείς και ειδικά οι μητέρες χρειάζεται να είναι μαζί με τα μωρά τους, να ενθαρρύνεται η επαφή δέρμα με δέρμα ειδικά σε αυτήν την πρόωρη είσοδο στη γονεϊκότητα που αναπληρώνει τον συναισθηματικό και σωματικό δεσμό. Εξαιρετικά σημαντικός ήταν ο ρόλος των μαιών και των συμβούλων γαλουχίας σε αυτό το ταξίδι, ειδικά όταν προωθούσαν την επαφή δέρμα με δέρμα με το μωρό.
Προτείνονται φιλικές προς την οικογένεια και την σχέση μητερας παιδιού μονάδες αυξημένης φροντίδας, πολιτική που να εμπεριέχει ενεργά την μητέρα. Τέλος, θα πρέπει να τονίσουμε την σημασία ενός δικτύου υποστήριξης μεταξύ γυναικών και ομάδων γονέων με πρόωρα βρέφη, ως σπουδαίος παράγοντας προστασίας από την αίσθηση ψυχικής αβοηθησίας και κοινωνικής απομόνωσης.
Ας μην ξεχνάμε την σημασία της φροντίδας αυτών των γονιών και την σπουδαιότητα της δημιουργίας ενός δικτύου υποστήριξης που θα λειτουργεί ως μια θερμοκοιτίδα ζωής και ψυχικής πνοής για τον γονεϊκό τους ρόλο.
Ας γίνουμε και εμείς μια ψυχική αγκαλιά, ένα καταφύγιο ζωής και φροντίδας.
Καλλιόπη Κρεμαστιώτη, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια -ειδικευόμενη Περιγεννητική Ψυχολόγος
Ακολούθησε το Mommy Cool στο Instagram
