Γράφει ο Δρ. Γεώργιος Αντωνογεώργος, Παιδίατρος, Βιοστατιστικός – Επιδημιολόγος
Αυτή είναι μια ερώτηση που ακούω πολύ συχνά στο ιατρείο μου.
Διαφορετική εκδοχή της είναι η απορία που βλέπω στο βλέμμα των γονέων όταν τους λέω ότι υπάρχει επιστημονική οδηγία που συστήνει ένα βρέφος και νηπιάκι να μην βλέπει τηλεόραση ή να μην χρησιμοποιεί εφαρμογές για κινητό και ταμπλετ πριν την ηλικία των 18 μηνών. Και συχνά παίρνω την απάντηση: «Μα όμως γιατρέ δεν συμβαίνει αυτό που λέτε! Όλα τα μωρά των φίλων μου παίζουν με ένα κινητό, τρώνε με τραγούδια από το κινητό και σε ηλικία 15 μηνών μπορούν και ξεκλειδώνουν την οθόνη και μπαίνουν στο youtube!».
Δυστυχώς και αυτό οι μελέτες το επιβεβαιώνουν και δεν είναι καθόλου μα καθόλου θετικό. Στην Αμερική έχει διαπιστωθεί ότι το 92% από τα βρεφάκια έχει χρησιμοποιήσει μια κινητή συσκευή, με μερικά να ξεκινούν από την ηλικία των 4 μηνών. Στοιχεία για την Ελλάδα δεν υπάρχουν, αλλά από την κλινική μου εμπειρία δεν αμφιβάλλω ότι είναι παρόμοια η κατάσταση.
Επίσης κάποιοι γονείς απαντούν σε αυτήν την σύσταση «Αφού αρέσει στο μωράκι, γιατί είναι κακό;». Λοιπόν, όλα τα νεογνά μπορούν να εστιάζουν επίμονα ή αλλιώς να «καρφώνουν» τα έντονα χρώματα και την κίνηση σε μια οθόνη, αλλά το μυαλουδάκι τους δεν είναι ικανό λόγω της ηλικίας τους να αντιληφθεί τι είναι ή τι σημαίνουν όλες αυτές οι περίεργες εικόνες. Είναι ζωντανές; Μπορώ να φάω το μήλο και το πορτοκάλι που βλέπω στην οθόνη; Και αλλές μωρο-απορίες που ο εγκέφαλος σε αυτήν την ηλικία δεν μπορεί να κατανοήσει.
Για να συμβεί αυτό, από την γέννηση ενός ανθρώπου πρέπει να περάσουν περίπου 18 μήνες για να ωριμάσει αναπτυξιακά ο εγκέφαλος ενός μωρού στο σημείο που να διακρίνει ότι οι εικόνες που βλέπει σε μια οθόνη αναπαριστούν αντικείμενα στον πραγματικό κόσμο.
Για να βοηθήσουμε ένα μωράκι να αναπτυχθεί φυσιολογικά πρέπει να του επιτρέψουμε να ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙ με τους ανθρώπους και με το γύρω του περιβάλλον. Τα μωράκια έχουν ανάγκη να αγγίζουν πράγματα, να τα κουνάνε, να τα πετάνε και να βλέπουν τι θα γίνει, αλλά το κυριότερο, να βλέπουν τα πρόσωπα και να ακούνε τις φωνές των ανθρώπων που αγαπάνε. Μπορεί οι εφαρμογές να μάθουν σε ένα μωράκι και ένα νηπιάκι να «ξεκλειδώνει» ένα κινητό ή να βρίσκει σημεία σε μια οθόνη, αλλά αυτές οι δεξιότητες δεν τον βοηθούν ΚΑΘΟΛΟΥ στο να αναπτύξει διάφορες κοινωνικές ή διανοητικές δεξιότητες στον πραγματικό κόσμο.
«ΟΚ γιατρέ! Μπορεί ένα μωράκι να μην κερδίζει τίποτα βλέποντας τηλεόραση και παίζοντας με οποιαδήποτε εφαρμογή, και ας -υποτίθεται- είναι της ηλικίας του. Αν όμως του αρέσει, γιατί πειράζει; Αν έτσι τρώει περισσότερο, δεν είναι καλύτερα πχ από το να μείνει νηστικό;»
Και όμως, κανένα μωράκι δεν θα πεθάνει της πείνας αν δεν βλέπει τηλεόραση ενώ τρώει, ενώ από μόνη της η έκθεση σε οποιαδήποτε οθόνη πριν από την ηλικία των 18 μηνών έχει φανεί ότι έχει ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗ αρνητική επίδραση στην ανάπτυξή του λόγου, στην ικανότητα για ανάγνωση καθώς και στην βραχυπρόθεσμη μνήμη ενός παιδιού. Επίσης παιδιά που βλέπουν τηλεόραση και παίζουν με ταμπλετ πριν τους 18 μήνες, έχει φανεί ότι παρουσιάζουν συχνότερα προβλήματα ύπνου και προσοχής.
Ως βρέφη και παιδιά, ο εγκέφαλός μας είναι φτιαγμένος να μαθαίνει μέσω της αλληλεπίδρασης με τους άλλους ανθρώπους και το γύρω μας περιβάλλον. Η επικοινωνία μεταξύ ενός γονέα και του παιδιού του, οι αυξομειώσεις στον τόνο της φωνής του, οι εκφράσεις που κάνει, η γλώσσα του σώματος και τα συναισθήματα που μετακινούνται μέσω αυτής είναι τόσο σύνθετα, που αν ο γονιός αντικατασταθεί με μια οθόνη, τα πάντα γίνονται επίπεδα, χωρίς συναισθηματικό βάθος. Έτσι, ένα βρέφος μαθαίνει πολύ περισσότερα όταν χτυπάει ένα πιάτο στο πάτωμα όταν είναι στην κουζίνα της μαμάς από το να βλέπει πιάτα στην οθόνη του κινητού της όταν μαγειρεύει το ίδιο χρονικό διάστημα. Το παιδί με το απλό αυτό παιχνίδι έχει την δυνατότητα να πιάσει το αντικείμενο, να το χτυπήσει στο πάτωμα και να καταλάβει ασυναίσθητα την σχέση αιτίας και αποτελέσματος, να αλληλοεπιδράσει με την μητέρα του μέσω του βλέμματος και του χαμόγελού της, δεχόμενο τόσα μα τόσα πολλά ερεθίσματα που πρακτικά βοηθούν τον εγκέφαλό του να πλάσει νέες συνάψεις για να ανταπεξέλθει σε αυτά που λαμβάνει!
Ακόμα και όταν υπάρχει μια τηλεόραση να παίζει κάπου πίσω, έχει διαπιστωθεί ότι μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στην ανάπτυξη του λόγου στο παιδί. Υπάρχουν μελέτες που αναδεικνύουν το εξής εντυπωσιακό εύρημα: μέσα σε μια ώρα σε ένα δωμάτιο με τηλεόραση, ένας γονιός ανταλλάσσει περίπου 1000 λέξεις με το παιδί του. Ε, αν υπάρχει τηλεόραση στο δωμάτιο, το ίδιο χρονικό διάστημα οι λέξεις πέφτουν στις 770. Εντυπωσιακό ε; Και λιγότερες λέξεις που ανταλλάσσονται με ένα μωράκι σημαίνει λιγότερη μάθηση για το παιδί.
Για να μάθεις κανείς πρέπει να μπορεί και να προσέχει, δηλαδή να παραμένει συγκεντρωμένος σε ένα ερέθισμα για ικανό χρονικό διάστημα. Όμως, μελέτες έχουν δείξει ότι τα μωράκια που βλέπουν τηλεόραση παρουσιάζουν μεγαλύτερα προβλήματα διάσπασής προσοχής όταν ξεκινάνε το δημοτικό σχολείο.
«Εντάξει γιατρέ, αλλά είναι δυνατόν να κάνει τόσο κακό η τηλεόραση; Τότε γιατί υπάρχουν κανάλια για παιδιά και εκπαιδευτικά προγράμματα;» Μέχρι τώρα οι μελέτες έχουν δείξει ότι τόσο πολύ ζημιά μπορεί να κάνει η έκθεση στην τηλεόραση και στις οθόνες κινητών και τάμπλετ μέχρι τα δύο έτη ζωής. Από εκεί και μετά, και κυρίως στα προσχολικά χρόνια, κάποια παιδάκια μπορούν να έχουν όφελος από την παρακολούθηση εκπαιδευτικής τηλεόρασης. Καλά προγράμματα μπορούν να βοηθήσουν ένα παιδί στην γραφή, στα μαθηματικά και στην ικανότητα να λύνει προβλήματα. Ιδιαίτερα αν οι χαρακτήρες στο πρόγραμμα απευθύνουν ερωτήσεις και τα παιδιά συμμετέχουν και προσπαθούν να απαντήσουν σε αυτές. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το εύρημα ότι τα νήπια που έχουν το μεγαλύτερο όφελος είναι τα νήπια που στερούνται ερεθισμάτων αλληλεπίδρασης, όπως νήπια που μεγαλώνουν σε ιδρύματα. Τίποτα τελικά δεν μπορεί όμως να υποκαταστήσει την προσοχή και το παιχνίδι του γονιού!
«Τι να κάνουμε λοιπόν γιατρέ;» Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι το εξής: Ανεξαρτήτου περιεχομένου, κανένα μωράκι και νηπιάκι δεν πρέπει να βλέπει τηλεόραση ή να παίζει με ταμπλετ μέχρι την ηλικία των 18 μηνών. Και στην συνέχεια να περιορίσουμε ΣΥΝΟΛΙΚΑ την χρήση οθόνης σε 1 ΩΡΑ, από την ηλικία των 18 μηνών μέχρι την ηλικία των 5 ετών. Και στην ηλικία αυτή θα πρέπει ο γονιός να επιλέγει τα προγράμματα, είτε βίντεο στο Youtube είτε εφαρμογή σε κινητό, ώστε να φροντίζει το παιδί να εκπαιδεύεται σε κάτι, ανάλογα με την ηλικία του, και να τα παρακολουθεί μαζί με το παιδί του, ώστε αυτό να έχει τα μέγιστα οφέλη.
Με τον τρόπο αυτό, η τηλεόραση και το τάμπλετ θα γίνει σύμμαχός μας και όχι εμπόδιο στην φυσιολογική ψυχοσωματική ανάπτυξη του παιδιού.
Δρ. Γεώργιος Αντωνογεώργος, Παιδίατρος, Βιοστατιστικός – Επιδημιολόγος
