Γράφει ο Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD Παιδίατρος Εξειδικευθείς στην Παιδοενδοκρινολογία
Κάθε γονιός ξέρει από πρώτο χέρι τα αμέτρητα ερωτήματα, τα άγχη και τους προβληματισμούς που δημιουργούνται από τη στιγμή που προκύπτει το χαρμόσυνο νέο μιας εγκυμοσύνης. Θα είναι αγόρι ή κορίτσι; Θα γεννηθεί υγιές; Θα μεγαλώσει σωστά; Μέσα σε όλα αυτά τα ερωτήματα, συχνά δημιουργείται και αυτό που αφορά το τελικό ανάστημα του παιδιού, ειδικά αν πρόκειται για αγόρι.
Όσο και αν το ύψος ενός ανθρώπου αποτελεί απλά και μόνο ένα από τα πολλά χαρακτηριστικά της εμφάνισής του, οι δυτικές κοινωνίες με τα πρότυπα που προωθούν τείνουν να δημιουργούν υπερβολικές απαιτήσεις και προσδοκίες σε γονείς και παιδιά για το τελικό ανάστημα προκαλώντας τους έτσι αδικαιολόγητο άγχος.
Λογικό είναι λοιπόν πολλοί γονείς να ρωτούν κατ’ επανάληψη τον παιδίατρό τους για το τελικό ανάστημα του παιδιού τους. Μέχρι τώρα οι ειδικοί επιστήμονες έχουν προτείνει διάφορους τρόπους πρόβλεψης του τελικού αναστήματος ενός παιδιού. Ωστόσο, τα μοντέλα πρόβλεψης που υπάρχουν δίνουν μόνο κατά προσέγγιση αποτελέσματα που μπορεί να απέχουν κατά πολύ από το ανάστημα που θα φτάσει τελικά το κάθε παιδί. Κι αυτό γιατί δεν είναι σε βάθος γνωστοί ούτε οι γενετικοί, ούτε οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο ψηλώνει ο άνθρωπος.
Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τον τρόπο με τον όποιο ψηλώνει ένα παιδί;
Το τελικό ανάστημα ενός παιδιού είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης πολλαπλών παραγόντων, τόσο γενετικών όσο και περιβαλλοντικών. Τέτοιοι παράγοντες είναι:
- Τα γονίδια: Υπολογίζεται ότι το ανάστημα καθορίζεται γενετικά κατά περίπου 60-80%. Πρόκειται για γονίδια τα οποία μόλις τα τελευταία χρόνια αρχίζουν να προσδιορίζονται και η γνώση μας στο συγκεκριμένο θέμα είναι εξαιρετικά ελλιπής. Ωστόσο, όλοι ξέρουμε ότι υπάρχουν οικογένειες με άτομα που είναι επί τω πλείστον ψηλά και άλλες με άτομα που είναι ομοιόμορφα κοντά. Αυτή η παρατήρηση καταδεικνύει τη σημασία των γονιδίων του ατόμου στον καθορισμό του ύψους του. Δε σημαίνει βέβαια ότι αυτό είναι απόλυτο καθώς υπάρχουν παιδιά που γεννιούνται από κοντούς γονείς και τελικά γίνονται ψηλοί ενήλικοι καθώς και το αντίστροφο, δηλαδή παιδιά με ψηλούς γονείς που τελικά γίνονται κοντοί ενήλικοι. Αυτό όμως είναι η εξαίρεση στον κανόνα
- Το φύλο: Τα αγόρια είναι, κατά μέσο όρο, 13-14 εκ. ψηλότερα από τα κορίτσια κατά την ολοκλήρωση της καθ’ ύψος αύξησης
- Συνολική υγεία: Η συνολική σωματική και ψυχική υγεία του παιδιού παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο ρυθμό με τον οποίο ψηλώνει και στο τελικό του ανάστημα. Υπάρχουν συστηματικές ασθένειες που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά το τελικό ανάστημα όπως για παράδειγμα η χρόνια αρθρίτιδα, η κοιλιοκάκη, ορισμένοι όγκοι αλλά και η χρόνια έλλειψη αγάπης και φροντίδας (ψυχοκοινωνικός νανισμός). Νοσήματα που επηρεάζουν τη φυσιολογική έκκριση και δράση ορμονών, όπως πχ. ο επίκτητος υποθυρεοειδισμός ή η έλλειψη αυξητικής ορμόνης μπορούν επίσης να προκαλέσουν κοντό ανάστημα. Επιπλέον, η χρόνια χρήση ορισμένων φαρμάκων μπορεί να επιβραδύνει το ρυθμό με το οποίο ψηλώνει ένα παιδί και το τελικό ανάστημά του να είναι χαμηλό. Από την άλλη, υπάρχουν νοσήματα που μπορούν να προκαλέσουν παθολογικά ψηλά παιδιά κι εφήβους
- Διατροφή: Το σημαντικότερο αίτιο κοντού αναστήματος παγκόσμια είναι η ανεπαρκής πρόσληψη θερμίδων και θρεπτικών συστατικών. Αυτό ίσχυε και στη χώρα μας μέχρι τις δεκαετίες του ’60 και ’70 λόγω οικονομικών συνθηκών: το μέσο τελικό ανάστημα σε γυναίκες και άντρες ήταν χαμηλότερο σε σχέση με το σημερινό μέσο ανάστημα. Από την άλλη, τα παιδιά με αυξημένο βάρος ωριμάζουν πιο νωρίς και είναι ψηλότερα στις αρχικές τάξεις του γυμνασίου σε σχέση με τους συμμαθητές τους (εξ ου και οι φράση “θα το ρίξει σε μπόι”) αλλά το τελικό τους ανάστημα μπορεί να είναι λίγο μικρότερο από αυτό που καθορίζουν τα γονίδιά τους
- Δραστηριότητες: Όσο κι αν πολλοί γονείς πιστεύουν ότι το παιδί τους ψήλωσε επειδή έπαιζε μπάσκετ ή έμεινε κοντό επειδή σήκωνε βάρη, η επίδραση των καθημερινών δραστηριοτήτων του παιδιού στο τελικό του ανάστημα είναι ελάχιστη ως μηδενική. Η συστηματική ισορροπημένη άσκηση είναι πολύ σημαντική στη γενικότερη υγεία του παιδιού και για αυτό πρέπει οι γονείς να συζητούν με τον παιδίατρό τους τον καλύτερο τρόπο εκγύμνασης του παιδιού. Δεν πρέπει να έχουν ωστόσο προσδοκίες ότι θα μπορέσουν να επηρεάσουν το ύψος του.
Γενικά ένα υγιές παιδί με φυσιολογικό βάρος και ικανοποιητική διατροφή πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, θα φτάσει το γενετικό του στόχο σε ύψος, δηλαδή το ύψος που καθορίζουν τα γονίδιά του.
Πότε σταματάει το παιδί να ψηλώνει;
Τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια εμφανίζουν μία ταχεία αύξηση του ύψους τους κατά τη διάρκεια της ήβης, τη λεγόμενη αυξητική αιχμή. Αυτή η αυξητική αιχμή συμβαίνει σε διαφορετικές ηλικίες για κάθε φύλο: τα κορίτσια την εμφανίζουν πιο νωρίς και σταματούν να ψηλώνουν νωρίτερα σε σχέση με τα αγόρια. Κάθε άνθρωπος σταματάει να ψηλώνει όταν τα οστά του παύσουν να μακραίνουν, πράγμα που συνήθως συμβαίνει στα 14-15 έτη στα κορίτσια και στα 17-18 έτη στα αγόρια.
Ωστόσο, πρέπει να θυμόμαστε ότι κάθε παιδί είναι διαφορετικό και παρουσιάζει διαφορετικό ρυθμό αύξησης και ωρίμανσης. Υπάρχουν για παράδειγμα παιδιά τα οποία εμφανίζουν πιο καθυστερημένη ήβη σε σχέση με τους συνομηλίκους τους και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να είναι αρκετά κοντύτερα στις τάξεις του γυμνασίου χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι υπάρχει κάποιο παθολογικό αίτιο.
Υπάρχουν μέθοδοι για να προβλέψουμε το τελικό ανάστημα ενός παιδιού;
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι που ο παιδίατρος ή ο παιδοενδοκρινολόγος μπορεί να χρησιμοποιήσει προκειμένου να προσδιορίσει κατά προσέγγιση σε ποιο ύψος θα φτάσει ένα παιδί στην ενηλικίωσή του. Κανένας από αυτούς βέβαια δεν είναι απόλυτα αξιόπιστος καθώς είναι πολλοί παράγοντες, όπως αναφέρθηκε, που παίζουν ρόλο στον καθορισμό του τελικού αναστήματος ενός παιδιού. Ωστόσο, μπορούν να δώσουν μια αδρή εκτίμηση του εύρους στο οποίο μπορεί να κυμανθεί το τελικό ύψος του παιδιού.
Για παράδειγμα, πολλοί υποστηρίζουν ότι τα νεογνά που έχουν μεγάλο μήκος γέννησης θα γίνουν ψηλά όταν μεγαλώσουν και το αντίστροφο για όσα έχουν μικρό μήκος γέννησης. Αυτό όμως δεν ισχύει καθώς υπάρχει πολύ μικρή συσχέτιση μεταξύ του μήκους γέννησης ενός παιδιού και του τελικού του αναστήματος.
Ένας τρόπος αδρής εκτίμησης του τελικού αναστήματος ενός παιδιού είναι ο διπλασιασμός του ύψους του αγοριού στην ηλικία των 2 ετών ή του κοριτσιού στην ηλικία των 18 μηνών. Για παράδειγμα ένα κορίτσι που είναι 80 εκ. στους 18 μήνες πιθανά να φτάσει σε ύψος τα 160 εκ. ενώ ένα αγόρι που στην ηλικία των 2 ετών είναι 88 εκ. το τελικό του ανάστημα μπορεί να κινηθεί περίπου στα 175-176 εκ. Αυτή η μέθοδος στην πράξη, δίνει πολύ συχνά ανακριβείς προβλέψεις.
Υπάρχει επίσης και η μέθοδος του υπολογισμού του λεγόμενου ύψους-στόχου: στο μέσο ύψος των γονιών που προκύπτει από το κλάσμα (ύψος πατέρα + ύψος μητέρας)/2 προσθέτουμε 6,5 εκατοστά για το αγόρι ή αφαιρούμε 6,5 εκατοστά για το κορίτσι. Το νούμερο που προκύπτει είναι το ύψος-στόχος του παιδιού. Βέβαια, στην πράξη το τελικό ανάστημα θα κυμανθεί σε ένα εύρος (±8,5 cm) σε σχέση με το νούμερο αυτό γιατί αλλιώς, όλα τα αδέρφια του ίδιου φύλου θα έπρεπε να έχουν ακριβώς το ίδιο τελικό ύψος. Όσο κι αν αυτό το εύρος φαίνεται πολύ μεγάλο και καθόλου βοηθητικό για τον γονιό («ο γιος σας θα έχει τελικό ύψος μεταξύ 1.63 και 1.80 μ.», «τι μας λες βρε γιατρέ, αλήθεια;») βοηθάει πολύ τους παιδοενδοκρινολόγους να παρακολουθούν με σχετική ακρίβεια την αύξηση των παιδιών και να διαγιγνώσκουν παθολογικά αίτια κοντού ή ψηλού αναστήματος.
Η πιο αξιόπιστη μέθοδος πρόβλεψης του τελικού αναστήματος ενός παιδιού είναι η εκτίμηση που λαμβάνει υπόψη την οστική ηλικία (μέθοδος Greulich-Pyle): με βάση συγκεκριμένους πίνακες και την οστική ηλικία ο ειδικός γιατρός μπορεί να εκτιμήσει πού θα κινηθεί το τελικό ανάστημα του παιδιού. Πολύ σημαντική βέβαια είναι η σωστή «ανάγνωση» της οστικής ηλικίας από τον παιδοενδοκρινολόγο καθώς μια λάθος εκτίμηση της θα οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα (όχι μόνο ως προς το τελικό ανάστημα αλλά και ως προς τη συνολική εκτίμηση του παιδιού).
Πότε η αύξηση του παιδιού σας πρέπει να σας ανησυχήσει;
Αν κάτι σας απασχολεί σχετικά με τον ρυθμό που ψηλώνει το παιδί σας ή με την ωρίμανση των χαρακτηριστικών του φύλου (που επηρεάζει άμεσα το ύψος) πρέπει να μιλήσετε με τον γιατρό του παιδιού σας. Να θυμάστε ότι η τακτική ετήσια παρακολούθηση και καταγραφή του βάρους και του ύψους από τον παιδίατρο μπορεί σε μεγάλο βαθμό να βοηθήσει στον έγκαιρο εντοπισμό απόκλισης από το φυσιολογικό και στη διάγνωση κάποιου παθολογικού αιτίου κοντού αναστήματος. Επομένως, έστω κι αν μεταξύ 6 και 11 ετών δεν υπάρχουν εμβόλια να κάνετε στο παιδί σας, μία φορά το χρόνο είναι απαραίτητη η εκτίμησή του από τον παιδίατρο.
Σε περίπτωση που ένα παιδί ψηλώνει με ρυθμό χαμηλότερο από αυτόν που προβλέπεται για την ηλικία του οπότε και θα εμφανίζεται με παθολογική εικόνα στις καμπύλες αύξησης, η συμβουλή του παιδοενδοκρινολόγου κρίνεται απαραίτητη. Ο ειδικός γιατρός θα προσδιορίσει αν αυτή η απόκλιση από τις εκατοστιαίες θέσεις οφείλεται σε κάποιο παθολογικό αίτιο για να το αντιμετωπίσει κατάλληλα ή αν είναι μια φυσιολογική παραλλαγή που απλά χρειάζεται παρακολούθηση.
Είναι πολύ σημαντικό η όλη διαδικασία διερεύνησης και αντιμετώπισης να γίνει έγκαιρα καθώς πιθανή καθυστέρηση στη διάγνωση και θεραπεία μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα το κλείσιμο των επιφύσεων των οστών (τα σημεία δηλαδή που μακραίνουν τα οστά) και την αδυναμία παρέμβασης. Αν η διάγνωση κάποιου παθολογικού αιτίου κοντού αναστήματος γίνει έγκαιρα, υπάρχουν διάφορες θεραπευτικές παρεμβάσεις που μπορούν να βοηθήσουν ώστε το παιδί σας να φτάσει στο γενετικό του στόχο δηλαδή να φτάσει στο ύψος που έχουν καθορίσει τα γονίδιά του.
Να θυμάστε ότι κάθε παιδί είναι μοναδικό και πολύτιμο ακριβώς λόγω της μοναδικότητάς του. Τα γονίδια που κληροδοτούμε στα παιδιά μας καθορίζουν εν πολλοίς το τελικό τους ανάστημα και σε αυτά δεν μπορούμε να παρέμβουμε. Μπορούμε όμως να τους δώσουμε απέραντη αγάπη και φροντίδα ώστε να γίνουν το καλύτερο που μπορούν και στα υπόλοιπα χαρακτηριστικά τους και στο ύψος τους!
Αναστάσιος Σέρμπης, MD, PhD
