Γράφει η Ειρήνη Ανδρικοπούλου, Ψυχολόγος- Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Την περίοδο των Χριστουγεννιάτικων εορτών, πολλοί είναι οι γονείς που προβληματίζονται και δεν ξέρουν πως να χειριστούν το ερώτημα των παιδιών τους : «Υπάρχει ο Άγιος Βασίλης;». Αρκετοί από αυτούς αναρωτιούνται για το αν και το πότε πρέπει να αποκαλύψουν την αλήθεια, ενώ άλλοι αισθάνονται αμήχανα που με την απόκρυψη της πραγματικότητας και της συντήρησης του μύθου του Άγιου Βασίλη, είναι σαν να λένε ψέματα στα παιδιά τους τη στιγμή που ζητούν από εκείνα να τους λένε την αλήθεια και να τους εμπιστεύονται.
Γιατί είναι σημαντική η συντήρηση του μύθου του Άγιου Βασίλη.
Η συντήρηση ωστόσο του μύθου του Άγιου Βασίλη δεν αποτελεί ακριβώς ένα ψέμα, αλλά αντίθετα μια ιστορία που μάλιστα κάνει καλό και εξυπηρετεί πολλές σημαντικές ανάγκες των παιδιών.
Τα μικρά παιδιά, 2 ως 7 ετών περίπου, σύμφωνα με τα αναπτυξιακά στάδια του Piaget, βρίσκονται στο στάδιο της προσυλλογιστικής νοημοσύνης. Στο στάδιο αυτό δηλαδή κυριαρχεί η μαγική σκέψη και τα σύμβολα, εκλείπει η λογική και τα παιδιά δυσκολεύονται να διακρίνουν το φανταστικό κόσμο από τον πραγματικό. Για το λόγο αυτό παρατηρούμε πως τα παιδιά αυτής της ηλικίας δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν πως πίσω από τον Άγιο Βασίλη που βλέπουν στο πάρκο, στο δρόμο, στην τηλεόραση, κρύβεται άλλος άνθρωπος, αλλά πιστεύουν πως είναι ο ίδιος, ο ένας και μοναδικός, ο Άγιος Βασίλης. Η πίστη και η συντήρηση αυτού του μύθου μόνο καλό μπορεί να προσφέρει στα παιδιά καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκονται. Η ιστορία του Άγιου Βασίλη, όπως και κάθε φανταστική ιστορία, καλλιεργεί σημαντικές δεξιότητες των παιδιών. Τα παιδιά γράφουν γράμματα, δημιουργούν ζωγραφιές, πλάθουν ιστορίες, αλληλοεπιδρούν με τα άλλα παιδιά, γεγονός που αναπτύσσει τη φαντασία και τη δημιουργικότητα τους. Παράλληλα η ιστορία του Άγιου Βασίλη, τους δίνει το χώρο, που τόσο πολύ χρειάζονται, για να μαγευτούν, να ονειροπολήσουν, να παίξουν. Τα παιδιά αυτού του σταδίου έχουν ανάγκη από φανταστικές ιστορίες και παραμύθια γιατί μέσω αυτών, όπου νιώθουν ασφάλεια και οικειότητα, μπορούν να ανακαλύψουν εναλλακτικές εμπειρίες και πτυχές της πραγματικότητας στην οποία θα μεταβούν αργότερα. Έτσι η αποκάλυψη της «αλήθειας» από τους γονείς σε αυτό το στάδιο ισοδυναμεί κατά κάποιον τρόπο με στέρηση και απομάκρυνση των παιδιών από τον μαγικό κόσμο στον οποίο χρειάζεται και δικαιούνται να είναι.
Παράλληλα η προσωπικότητα του Άγιου Βασίλη, του χοντρούλη εκείνου κύριου που μοιράζει απλόχερα δώρα στα παιδιά, έχει περάσει τόσο καλά στο υποσυνείδητο μας, αντικατοπτρίζοντας την έννοια των Χριστουγέννων, της Αγάπης, της Ελπίδας και της Γενναιοδωρίας. Ο Άγιος Βασίλης αντιπροσωπεύει όλες αυτές τις σπουδαίες έννοιες τις οποίες τα παιδιά αδυνατούν να αντιληφθούν διαφορετικά. Η συμβολική φιγούρα του Άγιου Βασίλη «εκπαιδεύει» με έναν έμμεσο τρόπο τα παιδιά στο να μάθουν να προσφέρουν απλόχερα και να βοηθούν όσους το χρειάζονται, δίχως αντάλλαγμα…., να αγαπούν χωρίς διακρίσεις και να νοιάζονται και για το «εμείς» πέρα από το «εγώ». Ταυτόχρονα η συμβολική αυτή φιγούρα μαθαίνει στα παιδιά κάτι τόσο μα τόσο σημαντικό, την Πίστη και την Ελπίδα.., να πιστεύουν σε κάτι που ποτέ δεν έχουν δει ή αγγίξει. Είναι απαραίτητο να μάθουν τα παιδιά να πιστεύουν σε κάτι που ούτε έχουν δει, ούτε αγγίξει γιατί μόνο έτσι θα μπορούν να ονειρεύονται, να βάζουν στόχους, να προχωράνε παρακάτω.
Επιπρόσθετα η συντήρηση της φανταστικής ιστορίας του Άγιου Βασίλη ενισχύει τις σχέσεις τον γονέων με τα παιδιά αλλά και τις οικογενειακές σχέσεις ευρύτερα. Ο μύθος του Άγιου Βασίλη αποτελεί βασικό στοιχείο της παράδοσης των περισσότερων οικογενειών της Δυτικής κοινωνίας, όπου κρατά συνδεδεμένα όλα τα μέλη τόσο με την οικογενειακή παράδοση, όσο και μεταξύ τους, μέσω των ενεργειών που απαιτείται να κάνουν για την ενσάρκωση αυτού του μύθου και τη συνέχιση της παράδοσης. Οι γονείς δηλαδή θα συνεργαστούν μεταξύ τους για να πάρουν τα δώρα και να επινοήσουν την ιστορία για το πως τα έφερε ο Άγιος Βασίλης, παράλληλα θα συνεργαστούν με τα παιδιά για να γράψουν το γράμμα προς τον Άγιο Βασίλη, και να οργανώσουν τον τρόπο που θα τον υποδεχτούν και τέλος όλοι μαζί γονείς και παιδιά θα μοιραστούν ευχάριστες στιγμές με το άνοιγμα των δώρων και της αφήγησης αυτών των μαγικών ιστοριών.
Τι λέμε στα παιδιά, πότε και πώς;
Παρά την πολυσήμαντη αξία της συντήρησης του μύθου του αγαπημένου Άγιου στις ζωές των παιδιών, πολλοί είναι οι γονείς που προβληματίζονται για το πως να χειριστούν αυτή τη φανταστική ιστορία. Αναρωτιούνται τι να πουν στα παιδιά τους αναφορικά με την ύπαρξη του Άγιου Βασίλη, πότε να αποκαλύψουν την αλήθεια και πως. Στα ερωτήματα αυτά ωστόσο δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη και ξεκάθαρη απάντηση. Η κάθε οικογένεια ακολουθεί τη δική της ιστορία για τον Άγιο Βασίλη ανάλογα τις παραδόσεις και τα πιστεύω της. Βέβαια, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η ενθάρρυνση των παιδιών και η εμπλοκή τους σε τέτοιες φανταστικές ιστορίες, μόνο ωφέλιμη μπορεί να είναι για εκείνα.
Από την άλλη δεν υπάρχει «κατάλληλη» ηλικία για να αποκαλύψουν οι γονείς την αλήθεια. Και αυτό εξαρτάται από το παιδί και τις ανάγκες του. Ωστόσο αυτό που συνήθως συμβαίνει είναι τα παιδιά από 7 ετών και πάνω, να αρχίζουν από μόνα τους να αμφισβητούν το μύθο του Άγιου Βασίλη και να συνειδητοποιούν την αλήθεια. Αυτό συμβαίνει διότι από τα 7 έτη και μετά, σύμφωνα με τα αναπτυξιακά στάδια του Piaget, τα παιδιά απομακρύνονται από την μαγική σκέψη και αρχίζουν να αποκτούν έναν πιο λογικό-αναλυτικό τρόπο σκέψης. Ο λογικό – αναλυτικός αυτός τρόπος σκέψης τους τα ωθεί σταδιακά στο να αναρωτιούνται για την ύπαρξη ή μη της ιστορίας του Άγιου Βασίλη, να αντιλαμβάνονται τις ασάφειες και τις ασυνέπειες της ιστορίας ( ο Άγιος Βασίλης δεν γίνεται να πηγαίνει σε όλα τα σπίτια μέσα σε μια νύχτα, έρχεται μόνο όταν λείπω, κάνει τα ίδια γράμματα με την μαμά μου) και σε συνδυασμό με τις διαφορετικές αφηγήσεις που ακούνε από άλλα παιδιά (ο Άγιος Βασίλης δεν υπάρχει, είναι μόνο για τα μικρά παιδιά…οι γονείς μας φέρνουν τα δώρα)να καταλήγουν στην συνειδητοποίηση της πραγματικότητας. Έτσι η αποκάλυψη της αλήθειας έρχεται κάπως φυσιολογικά, ως φυσικό επακόλουθο της αναπτυξιακής μετάβασης των παιδιών, χωρίς να τραυματίσει τα παιδιά ή να φέρει ρήξη στις σχέσεις με τους γονείς τους. Σε αυτή τη φάση πια όλοι ξέρουν τι πραγματικά συμβαίνει.
Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που τα παιδιά ρωτούν ευθέως τους γονείς τους για τον αν υπάρχει ο Άγιος Βασίλης; Πώς θα ήταν βοηθητικό να απαντήσουν οι γονείς;
Σε αυτή την περίπτωση δεν θα βοηθούσε να αποκαλύψουν το ψέμα και να επικεντρωθούν σε αυτό, προσγειώνοντας το παιδί μεμιάς στην πραγματικότητα. Κάτι τέτοιο θα απογοήτευε και πιθανόν θα τραυμάτιζε το παιδί, αφού από την μια στιγμή στην άλλη θα γκρεμίζονταν ένα σημαντικό κομμάτι του κόσμου του, χωρίς κανένα χώρο και χρόνο για επεξεργασία. Από την άλλη όμως ούτε η διάψευση της πραγματικότητας και η επιβεβαίωση του ψέματος από τους γονείς θα ήταν βοηθητική, αφού κάτι τέτοιο αποτελεί είδος εξαπάτησης, γεγονός που θα διαταράξει τις σχέσεις γονέων – παιδιού όταν εκείνο μάθει την αλήθεια. Έτσι αυτό που θα βοηθούσε δεν θα ήταν μια συγκεκριμένη και έτοιμη απάντηση – ναι ή όχι – αλλά το άνοιγμα μιας συζήτησης μαζί με το παιδί ώστε να ανακαλύψει το ίδιο τη δική του αλήθεια και πραγματικότητα. Αρχικά ιδιαίτερα χρήσιμο θα ήταν να ρωτήσουν οι γονείς πως του δημιουργήθηκε αυτή η απορία – γιατί ρωτά. Το παιδί πιθανόν να έχει αρχίσει να αντιλαμβάνεται τις ασάφειες στο μύθο του Άγιου Βασίλη ή να του είπε κάτι κάποιος φίλος του, ωστόσο είναι σημαντικό να διερευνήσουν οι γονείς τι δημιούργησε στο παιδί τα ερωτηματικά αυτά και τι είναι αυτό που το απασχολεί πραγματικά. Έπειτα πολύ σημαντικό είναι να ρωτήσουν οι γονείς τι πιστεύει το ίδιο το παιδί. Η ερώτηση αυτή θα προσφέρει το χώρο να δημιουργήσει και να εκφράσει τη δική του αλήθεια το παιδί, να επικοινωνήσει γιατί είναι σημαντική η φιγούρα του Άγιου Βασίλη και τί ανάγκες του εξυπηρετεί. Ταυτόχρονα η ερώτηση αυτή θα αποκαλύψει και την ετοιμότητα του παιδιού του για τη διάψευση του μύθου. Αν δηλαδή το παιδί δηλώνει σίγουρο για την ύπαρξη του Άγιου Βασίλη, ίσως δεν είναι ακόμα έτοιμο για να μάθει την αλήθεια. Τέλος, αν το παιδί φαίνεται να υποψιάζεται την πραγματικότητα και να σας πιέζει να του πείτε, μπορείτε να του αποκαλύψετε την αλήθεια, μιλώντας ωστόσο για την ιστορία του πραγματικού Άγιου Βασίλη και δίνοντας μια θετική προοπτική. Μπορείτε δηλαδή να του πείτε πως πράγματι ο χοντρούλης κύριος που μοιράζει δώρα είναι ένας μύθος, αλλά ο μύθος αυτός βασίζεται σε έναν πραγματικό κύριο, τον Μέγα Βασίλειο, έναν καλό άνθρωπο που νοιαζόταν και φρόντιζε όσους είχαν ανάγκη. Θα ήταν ωφέλιμο δηλαδή να σταθείτε στην έννοια του Άγιου Βασίλη, ως σύμβολο της αγάπης, της προσφοράς και της αλληλεγγύης παρά στην ύπαρξη του ή όχι. Μάλιστα μπορείτε να προσφέρετε και μια θετική προοπτική στο παιδί σας, λέγοντας του πως τώρα που έμαθε την αλήθεια, άμα θέλει μπορεί να συνεχίσει την ιστορία του αγαπημένου του Άγιου Βασίλη μέσα από τις πράξεις του, προσφέροντας απλόχερα αγάπη, φροντίδα και ενδιαφέρον σε όλους.
Άλλωστε αυτή είναι και η πραγματική ουσία των Χριστουγέννων
Ειρήνη Ανδρικοπούλου,
Ψυχολόγος- Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
https://www.facebook.com/sinexelixis
