Δεν είναι και νέο αυτό έτσι δεν είναι; Όχι δεν είναι νέο γιατί οι περισσότεροι γονείς είναι θυμωμένοι και έτσι ο θυμός καλά κρατεί στην Ελληνική οικογένεια. Δεν είναι νέο και καλό είναι να το αντιληφθούμε για να το αλλάξουμε. Μεγάλη φασαρία γίνεται τελευταία με τον Σχολικό Εκφοβισμό (bulling). Πολύ βία γενικώς επικρατεί μέσα μας και γύρω μας.
Όλα συνηγορούν για την εγκατάσταση του θυμού που είναι προοίμιο ή και συνέπεια της βίας.
Είναι άξιο παρατήρησης πάντως το πόσο οι γονείς αγνοούν αυτές τις παραμέτρους όπως αγνοούν κάτι που μοιάζει ολοφάνερο.
Ένα θυμωμένο παιδί έχει θυμωμένους γονείς. Έρχονται συνήθως να πάρουν βοήθεια (όσοι τέλος πάντων το τολμούν) για να αλλάξουν το παιδί τους, αντί να αρχίσουν από την αλλαγή του εαυτού τους. Την ώρα της συνεδρίας και όταν με λίγη προσπάθεια αντιληφθούν ότι εκείνοι ευθύνονται για το θυμό του παιδιού τους, είναι φανερή η αναγνώριση της ευθύνης και βαθιά μέσα στα μάτια τους βλέπεις την παραδοχή αυτή να αρχίζει δειλά αλλά σταθερά να αλλάζει την κοσμοθεωρία τους. Τις περισσότερες φορές φεύγουν από τη συνεδρία με το κεφάλι χαμηλωμένο, αισιοδοξώντας όμως πως τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν. Έχοντας όμως και μεγάλες αμφιβολίες για το αν μπορούν οι ίδιοι να διαχειριστούν το δικό τους θυμό. Το θυμό τους που δεν οφείλεται πάντα (για να είμαστε ειλικρινείς έτσι είναι τις περισσότερες φορές) στο παιδί και στις συμπεριφορές του αλλά στην έλλειψη υπομονής και καλής πρόθεσης που έχουν απέναντι στο παιδί. Σε δικά τους άλυτα προβλήματα είτε προσωπικά είτε σχέσης. Ας μην αφήσουμε βέβαια στην άκρη και τις σημαντικές κοινωνικές αντιξοότητες που ενισχυμένες στις μέρες μας εντείνουν το θυμό και στενεύουν τα όρια της ανοχής.
Ένα παιδί που γεννιέται δεν έχει το θυμό μέσα του. Δεν είναι θυμωμένο γιατί πήρε απ’ τον πατέρα του ή απ’ τον παππού του το ταπεραμέντο του επιθετικού και θυμωμένου ατόμου. Δεν το κληρονόμησε όπως ίσως κληρονόμησε τα πράσινα μάτια του. Ναι ευθύνεται όμως ο πατέρας και ο παππούς ή μαμά και η γιαγιά (για να μην κάνουμε διαχωρισμό στα φύλα), γιατί καθώς το βρέφος μεγαλώνει παρατηρεί πως οι φωνές, η βία, η επιβολή, ο ανταγωνισμός, η απειλή, η τιμωρία είναι μέρος της ζωής γύρω του. Σιγά σιγά μεγαλώνοντας γίνεται και το ίδιο ο στόχος όλων αυτών των παραπάνω και για να είμαστε ειλικρινείς τις περισσότερες φορές γίνεται συχνά ο σάκος του μποξ αναίτια και αδικαιολόγητα. Είναι η εύκολη λύση. Μην το περνάτε αβασάνιστα αυτό! Είναι πολύ συχνό το φαινόμενο η συμπεριφορά του ενήλικα προς το παιδί να γίνεται απαράδεκτη γιατί τσακώθηκε με κάποιον άλλο ενήλικα. Πέρα λοιπόν από την παρατήρηση που έχει ιδιαίτερα αυξημένη το παιδί και βλέπει με κάθε λεπτομέρεια το τι κάνουν οι μεγάλοι γύρω του, έρχεται κάποια στιγμή και η δική του σειρά. Ενώ λοιπόν (για να δούμε ένα παράδειγμα) κάθε μέρα αργεί στο φαγητό του, αυτή ειδικά την ημέρα επειδή η μαμά είναι θυμωμένη η συμπεριφορά της απέναντί του γίνεται βίαιη και απειλητική. Γίνεται με άλλα λόγια ο στόχος της εκτόνωσης του θυμού της μητέρας αδικαιολόγητα. Δεν είναι ανάγκη εδώ να αμφισβητήσουμε την αλήθεια των λεγομένων γιατί η βία δεν εκφράζεται μόνον με ακραίες συμπεριφορές. Βία είναι και το τράβηγμα απ’ το μπράτσο με λίγη περισσότερη δύναμη. Βία είναι και το να αρπάξει η μητέρα με θυμό το πιάτο από μπροστά του γιατί αργοπορεί στο φαγητό του. Βία είναι και τα κατεβασμένα μούτρα. Βία είναι και το χτύπημα της πόρτας φεύγοντας απ’ το δωμάτιο.
Προχωρώντας το λίγο περισσότερο ας δούμε τι νοιώθει το παιδί που είτε η βίαιη συμπεριφορά του ενήλικα οφείλεται σε αίτιο που αφορά το ίδιο το παιδί ή ακόμη χειρότερα σε αναίτια αφορμή από μέρους του, απλά γίνεται ο αποδέκτης χωρίς να ευθύνεται.
Στην περίπτωση που ευθύνεται το ίδιο – υπάρχει πιθανότητα να το αντιλαμβάνεται αλλά μπορεί και όχι,- τα πράγματα είναι απλούστερα. Ίσως οι ενοχές να ισορροπήσουν -κακώς φυσικά- τη βία μέσα του, ίσως να αντιληφθεί το μερίδιο της ευθύνης του. Οπωσδήποτε όμως ως αποδέκτης μιας κακής θυμωμένης συμπεριφοράς του ενήλικα, αναπτύσσει μηχανισμούς άμυνας οι οποίοι οδηγούν σε σκέψεις και συναισθήματα υπεραναπλήρωσης της συνέπειας της κακής του συμπεριφοράς. Σκέψεις όπως «δεν με αγαπά», «δεν έχει δίκιο», «δεν φταίω εγώ…» κλπ έρχονται να δικαιολογήσουν τη συμπεριφορά χωρίς καν να του δοθεί η δυνατότητα να σκεφτεί το λάθος και να επανορθώσει. Δεν ευνοεί λοιπόν ο θυμός ή η τιμωρία για την αρνητική συμπεριφορά του παιδιού. Και όχι μόνον δεν ευνοεί πετυχαίνει το ακριβώς αντίθετο. Αν υπήρχε μία περίπτωση να αντιληφθεί το παιδί την εσφαλμένη συμπεριφορά του, η έκρηξη θυμού του ενήλικα το οδηγεί σε άλλα μονοπάτια σε εκείνα της μάχης για τη δύναμη ή των ενοχών που υποσκάπτουν και ενισχύουν ακόμη πιο πολύ τις μη λειτουργικές συμπεριφορές που θα ακολουθήσουν αργά ή γρήγορα. Ακόμη λοιπόν και αν το παιδί ευθύνεται ας επανεξετάσει ο ενήλικας τα αίτια της εσφαλμένης του συμπεριφοράς βάζοντας και τον εαυτό του στο μεγεθυντικό φακό. Συχνά εδώ οι γονείς θα πούνε πως «του έχω πει χιλιάδες φορές να μη χτυπά τον αδελφό του, τι άλλο να κάνω;» Έχει άραγε σκεφτεί ο γονιός που σπεύδει να δικαιολογήσει τη θυμωμένη του συμπεριφορά πόσο ο ίδιος ευθύνεται για το ότι το παιδί του έχει καταλήξει να χτυπά τον αδελφό του; Τις περισσότερες φορές από άγνοια δεν το αντιλαμβάνεται. Ο χορός λοιπόν του «εσύ φταις» όχι «εσύ φταις» καλά κρατεί. Το ζητούμενο είναι να αναλάβουν την ευθύνη οι μέντορες και οι προπονητές των νέων ανθρώπων και όχι ως κατήγοροι να στέκονται έτοιμοι να απονείμουν δικαιοσύνη. Μεγάλη ιστορία το δίκιο και το άδικο. Ας το προσεγγίζουμε προσεκτικά και με σύνεση και κυρίως με ενδοσκόπηση.
Αν πάρουμε τώρα την ακόμη χειρότερη περίπτωση όπου το παιδί γίνεται ο αποδέκτης της θυμωμένης συμπεριφοράς του ενήλικα χωρίς να ευθύνεται ουσιαστικά, τα πράγματα σε επίπεδο συναισθήματος γίνονται ακόμη πιο απειλητικά για το παιδί. Ελλοχεύει το αίσθημα της απόρριψης, τη απογοήτευσης, της αδικίας, τα οποία επειδή το παιδί δεν μπορεί να τα διαχειριστεί τα απορρίπτει σύντομα στο υποσυνείδητό του και θυμωμένο και αυτό πλέον συμπεριφέρεται όπως και ο ενήλικας. Φωνάξει, βρίζει, χτυπά, προκαλεί. Το σημαντικό είναι ότι τις περισσότερες φορές επειδή φοβάται δεν το κάνει προς την πηγή της αιτίας δηλαδή τον ενήλικα που άδικα το χρησιμοποίησε σαν σάκο του μποξ. Τις περισσότερες φορές το κάνει προς τους ομοίους του, προς τον μικρότερο αδελφό, ή προς όποιον σταθεί εμπόδιο στη συναισθηματική του αποφόρτιση εκείνη την ώρα ή οποιαδήποτε άλλη. Απλά ισορροπεί την αδικία που υφίσταται επαναλαμβάνοντας τη συμπεριφορά. Με τον καιρό επειδή το ικανοποιεί τουλάχιστον τη στιγμή που γίνεται νοιώθοντας δυνατό έστω και πρόσκαιρα, την επαναλαμβάνει και την ενδυναμώνει με στόχο να αισθανθεί δικαιωμένο και ασφαλές μέσα στη δύναμή του. Εγγράφει δηλαδή την πεποίθηση «ανήκω και είμαι σημαντικός όταν έχω τον έλεγχο, όταν είμαι ο δυνατός, όταν κανένας δεν μπορεί να με κάνει ότι θέλει». Αρχίζει αργά αλλά σταθερό να δημιουργείται ο τύπος του μάγκα, του δυνατού, του κόκορα που φωνάζει, του μειονεκτικού – αλαζονικού ανθρώπου που γίνεται θύτης γιατί υπήρξε θύμα. Αυτό θέλουμε για τα παιδιά μας; Ας προσέχουμε λοιπόν τον τρόπο, τη μέθοδο της διαπαιδαγώγησης. Ας προσέχουμε τα λόγια μας τις πράξεις μας, τις γκριμάτσες μας, τα συναισθήματά μας (ναι και αυτά τα καταλαβαίνουν). Εμείς οι ενήλικες ευθυνόμαστε για τα θυμωμένα παιδιά.
Τι χρειάζεται να γίνει; Ένα είναι το εργαλείο που θα επαναφέρει την ισορροπία. Να αντιληφθεί ο ενήλικας το λάθος, να το αναγνωρίσει, και απλά να σταματήσει να το κάνει. Να αναλάβει την ευθύνη του. Ας σταματήσει να ζητά απ’ το παιδί να κάνει κάτι τέτοιο όταν ο ίδιος συνεχίζει να φωνάζει, να απειλεί, να βρίζει. Είναι από τα πράγματα που όταν τα αντιληφθείς δεν υπάρχει αύριο. Υπάρχει μόνο τώρα. Άμεσα λοιπόν και με σύνεση να σταματήσει τη βίαιη συμπεριφορά. Δεν αρκεί όμως μόνον αυτό. Αυτό θα βοηθήσει να μην γιγαντωθεί το κακό. Με ότι έχει γίνει τι θα γίνει; Χρειάζεται να επουλωθεί το τραύμα που άθελα δημιουργήσαμε στον νέο άνθρωπο. Χρειάζεται να υπάρξει η μέθοδος της θεραπευτικής συμπεριφοράς η οποία όταν θα εγκατασταθεί οριστικά και αμετάκλητα θα οδηγήσει τη σχέση σε άλλη δόνηση. Ο ενήλικας χρειάζεται να αρχίσει να βλέπει τα θετικά του παιδιού του. Να τα εντοπίσει ένα – ένα και οργανωμένα και συνειδητά να αρχίσει να τονίζει στο παιδί του ενισχύοντας την αυτοεκτίμησή του για την οποία έχει συντελέσει για την μείωσή της. Απλές κατανοητές ενθαρρυντικές προτάσεις εύκολα αντιληπτές από το παιδί αναλόγως ηλικίας είναι αναγκαίες όπως το φάρμακο στην ασθένεια. Είναι ιδιαιτέρως εντυπωσιακό το πώς σπεύδουμε οι γονείς να προστατέψουμε ή να θεραπεύσουμε το φυσικό σώμα των παιδιών μας και αφήνουμε ανεξίτηλες αμυχές, έως και βαθιά τραύματα στο συναισθηματικό τους σώμα. Επειδή δεν φαίνονται αυτά τα τραύματα δεν είναι λιγότερο επικίνδυνα αντίθετα είναι πολλές φορές πολύ πιο επικίνδυνα από πολλά σωματικά που συχνά τόσο πανικοβάλουν τους περισσότερους γονείς.
Συνήθως όταν ρωτάς έναν γονιό ποια είναι τα θετικά του παιδιού του, αναφέρει μερικά και στην επόμενη ερώτηση που είναι «Από πότε έχεις να του πεις πως χαίρεσαι που έχει αυτό ή εκείνο το χαρακτηριστικό» η απάντηση είναι «Α! όλη την ώρα του το λέω». Συχνά λοιπόν ρωτώ και «αν ήμουν εκεί πώς θα σας άκουγα να του το λέτε αυτό;» και προκαλώ τον γονιό να επαναλάβει τον τρόπο και τα λόγια με τα οποία νομίζει ότι αναγνωρίζει τα θετικά χαρακτηριστικά του παιδιού του. Εννέα στις δέκα φορές η αναγνώριση του θετικού συνοδεύεται και από ένα «αλλά». Ένα «αλλά» που τα χαλάει όλα. Τι σημασία έχει να μου πεις πόσο έξυπνος ή πόσο ευαίσθητος ή πόσο καλός είμαι αν αυτή η διαπίστωση ολοκληρωθεί και με ένα «αλλά» αν διάβαζα, αν ήμουν πιο τακτικός, αν ήμουν πιο ευγενικός ή αν δεν μάλωνα με την αδελφή μου; Στο βρόντο πήγε κάθε καλή διαπίστωση. Στο μυαλό μένει το τελευταίο και αυτό στοιχειώνει τις συνειδήσεις των παιδιών. Τα «αλλά», τα «πρέπει» τα «αν ήσουν» είναι που ενισχύουν τη χαμηλή αυτοεκτίμηση και την αδικία και την απογοήτευση και έρχεται ο θυμός να τα εξισορροπήσει.
Ένα θυμωμένο παιδί είναι ένα παιδί που χρειάζεται ενθάρρυνση, χρειάζεται φροντίδα, ενασχόληση με τις ανάγκες του, αναγνώριση των θετικών του χαρακτηριστικών, έμφαση στα καλά του και παντελή αδιαφορία για τα κακά του. Αν οι γονείς αποφασίσουν να μην εμπλέκονται στη μάχη για τη δύναμη, αν καταφέρουν να φύγουν απ’ την αρένα, ένας άλλος αέρας θα φυσήξει μέσα στα σπίτια μας και κατ’ επέκταση στην κοινωνία μας.
Ερατώ Χατζημιχαλάκη – Οικογενειακή Σύμβουλος
www.allazo.gr – www.elpidohori.gr
