Ο Rudolf Steiner λέει ότι η ανθρώπινη ψυχή χρειάζεται την ουσία των παραμυθιών να ρέει μέσα στις φλέβες του, όπως ακριβώς το σώμα χρειάζεται να έχει θρεπτικές ουσίες να κυκλοφορούν μέσα από αυτό.
Υπάρχει ένα κομμάτι μέσα μας, ένα ίχνος αθωότητας από τα νεανικά μας χρόνια που είναι αδρανής και ζωντανεύει όταν διαβάζουμε μια καλή ιστορία, βλέπουμε μια ταινία ή ερχόμαστε σε επαφή με την τέχνη. Ίσως αυτό είναι το πιο αυθεντικό μας κομμάτι ─ εκείνο που εξακολουθεί να πιστεύει στα παραμύθια.
Χαρά πέρα από τα τείχη του κόσμου. . . . ένας πολύ καλός λόγος για να διαβάσεις παραμύθια.
Γιατί αγαπάμε τα παραμύθια ακόμη και ως ενήλικες; Ένας λόγος είναι ότι βαθιά μέσα μας γνωρίζουμε ότι τα παραμύθια έχουν μεγάλη συνάφεια με την πραγματική ζωή. Συχνά μέσα σε παραμύθια αισθανόμαστε ότι υπάρχει σύγκρουση και δυσκολία που πρέπει να ξεπεραστεί. Γνωρίζουμε ότι απαιτείται μεγαλείο από τον ήρωα. Έτσι συμβαίνει και στη ζωή: είναι γεμάτη από ένταση που ζητάει επίλυση. Υπάρχει σύγκρουση, πόνος, ταλαιπωρία, αδικία. Επίσης η ζωή είναι γεμάτη εκπλήξεις. Είναι δύσκολη και προτού γίνει καλύτερη, συχνά γίνεται πολύ πιο δύσκολη. Έτσι και στα παραμύθια, η πλοκή περιλαμβάνει αγώνα, ήττα, αποτυχία. Αφορά στην εκμάθηση της επιμονής μέσω της δοκιμασίας. Το τελευταίο μέρος του παραμυθιού αφορά στην επίλυση, αποκατάσταση και συμφιλίωση — στην ανανέωση όλων των πραγμάτων. Ο ήρωας επιστρέφει στο σπίτι του, με μια ανανεωμένη εκτίμηση για αυτό που κάποτε θεωρούσε δεδομένο. Βλέπει τους αγαπημένους του και πάλι και γιορτάζουν τη ζωή μαζί.
«Η ίδια η ζωή είναι το πιο υπέροχο παραμύθι απ’ όλα.» (Χανς Κρίστιαν Άντερσεν)
Μία από τις χαρές των παραμυθιών είναι η ποικιλομορφία τους. Μερικά είναι περισσότερο προσανατολισμένα στη δράση, άλλα έχουν αργό ρυθμό και στοχαστικότητα, ενδεχομένως με μια ρομαντική οπτική γωνία. Κάθε πολιτισμός έχει επίσης το δικό του «άρωμα», οπότε η ανάγνωση παραμυθιών από όλο τον κόσμο μπορεί να είναι μια εκπαίδευση στις διαφορές και τις ομοιότητες μας ως ανθρώπινα όντα.
Τα παραμύθια δίνουν απαντήσεις στα θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τις εξωτερικές και εσωτερικές ανάγκες μας. «Τι θα συνέβαινε αν …; Τι θα έκανα …;» Υπάρχουν τόσες πολλές ερωτήσεις που έρχονται μετά από το «Μια φορά κι έναν καιρό». Ερωτήσεις που θα μας απασχολήσουν για πολύ καιρό αφού διαβάσουμε τις λέξεις «και έζησαν αυτοί καλά».
Όπως και τα καλά μυθιστορήματα, ένα καλό παραμύθι μπορεί να παρέχει μια ηθική πυξίδα. Ενώ τα παραμύθια μας διασκεδάζουν, μας διδάσκουν επίσης για την αγάπη, την τιμή, τη θυσία, την ελπίδα, το θάρρος, τη σκληρή δουλειά, τη δικαιοσύνη. Μερικές φορές, αποσπασμένα καθώς είναι από την καθημερινότητά μας, ελευθερώνουν το μυαλό μας ώστε να δούμε τα άυλα με ιδιαίτερη σαφήνεια.
Υπάρχουν ακόμη βαθύτερες αξίες στα παραμύθια. Επειδή δεν χρειάζεται να ακολουθούν τις συμβάσεις του πραγματικού κόσμου, είναι καταπληκτικά οχήματα για τη μεταφορά της βαθιάς αλήθειας. Η φαντασία μπορεί να είναι ένα πολύ αποτελεσματικό μέσο για την αλήθεια.
«Στο κέντρο του κάθε παραμυθιού βρίσκεται μια αλήθεια που έδωσε στην ιστορία τη δύναμή της.» (Susan Wiggs)
Τα παραμύθια είναι φορείς των σεναρίων που επαναδιαπραγματευόμαστε συνεχώς στις αφηγήσεις της ζωής μας, βοηθώντας μας να επεξεργαστούμε θέματα όπως ο φόβος και η ελπίδα.
«Ο φόβος δεν είναι τόσο δύσκολο να κατανοηθεί. Έτσι κι αλλιώς, δεν φοβόμασταν όλοι ως παιδιά; Τίποτα δεν έχει αλλάξει από τότε που η κοκκινοσκουφίτσα αντιμετώπισε τον μεγάλο κακό λύκο. Αυτό που μας φοβίζει σήμερα είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα που μας τρόμαζε χθες. Πρόκειται απλά για έναν διαφορετικό λύκο.» (Άλφρεντ Χίτσκοκ)
Οι χαρακτήρες των παραμυθιών εξακολουθούν να μας εμπνέουν επειδή είναι ανθρώπινοι και επειδή όταν τους κοιτάζουμε, βλέπουμε τους εαυτούς μας. Βλέπουμε τα λάθη που έχουμε κάνει και τα ρίσκα που απέδωσαν και όλα αυτά χωρίς να αισθανόμαστε ότι μας νουθετούν υπερβολικά.
Κάποιες φορές τα παραμύθια μας βοηθούν να δούμε τον εαυτό μας με θετικό τρόπο και κάποιες άλλες μας επιτρέπουν να δούμε μια όχι και τόσο επιθυμητή πλευρά μας. Κάθε χαρακτήρας μας δίνει την ευκαιρία να εξετάσουμε τον εαυτό μας. Πόσο μακριά θα πηγαίναμε το μίσος μας; Τι θα κάναμε για να πάρουμε αυτό που θέλουμε; Πόσους ανθρώπους παραβλέπουμε και θεωρούμε δεδομένους, χωρίς να τους δίνουμε μια ευκαιρία;
Σαν αντιστάθμισμα του να μας κάνουν να κοιτάξουμε τη σκοτεινή πλευρά μας, τα παραμύθια μας δίνουν τη δυνατότητα να δούμε τους εαυτούς μας ως θριαμβευτές. Μας επιτρέπουν να νικήσουμε τον εχθρό μας, να δούμε ότι οι άνθρωποι που περνούν δύσκολα μπορούν να πετύχουν και να βρούμε το μονόκερό μας. Μας δίνουν την ευκαιρία να πούμε «Είμαι γενναίος! Μπορώ να το χειριστεί αυτό!» Όλοι μας θέλουμε να πιστεύουμε ότι, δοθείσης της ευκαιρίας, θα είχαμε δαμάσει το δράκο. Έτσι τα παραμύθια όχι μόνο μας επιτρέπουν να κάνουμε το σωστό, αλλά να γίνουμε και ήρωες, κάτι που σε αυτόν τον κόσμο, μπορεί να είναι το ίδιο πράγμα.
Κάποιοι έχουν υποστηρίξει ότι τα παραμύθια είναι γελοία γιατί δεν ασχολούνται με την πραγματική ζωή∙ ότι οι ευχές στ’ αστέρια δεν γίνονται πραγματικότητα. Αυτή είναι σωστή παρατήρηση αλλά τα παραμύθια δεν είναι ένας οδηγός σπουδών για το τι πρέπει να κάνεις (ή να μην κάνεις) όταν για παράδειγμα, μια γιγαντιαίο φασολιά μεγαλώνει στην αυλή σου. Αυτά τα μέρη των παραμυθιών δεν είναι αληθινά. Όμως κάποια μέρη είναι: «Τα παραμύθια είναι κάτι περισσότερο από αληθινά, όχι επειδή μας λένε ότι υπάρχουν δράκοι, αλλά επειδή μας λένε ότι οι δράκοι μπορούν να ηττηθούν.» (G. K. Chesterton)
Τα παραμύθια μας δίνουν την ευκαιρία να ξεφύγουμε, να ανανεώσουμε την πίστη μας και να κατακτήσουμε αυτό για το οποίο αγωνιζόμαστε, αφού υποδεικνύουν όλα όσα είναι δυνατό να γίνουν. Ο αδύναμος μπορεί να γίνει δυνατός. Το κακό μπορεί να μετατραπεί σε καλό. Το άσχημο μπορεί να γίνει όμορφο. Η Σταχτοπούτα μπορεί να γίνει μια πριγκίπισσα, ο βάτραχος πρίγκιπας. Κάθε ανθρώπινο ον μπορεί να ανέλθει στο πραγματικό ανάστημα του. Ακόμη και το πιο μικρό παιδί μπορεί να το κατανοήσει αυτό και να χαίρεται εν όψει μελλοντικών νικών.
Ίσως τα παραμύθια είναι δύσκολο να τα πιστέψει κάποιος, επειδή δυσκολεύεται να αναστείλει τη δυσπιστία του αρκετά ώστε να νιώσει ότι υπάρχουν και ευτυχείς καταλήξεις. Για πολλούς, η κάθε μέρα είναι μια διαρκής υπενθύμιση ότι το καλό δεν θριαμβεύει πάντα πάνω στο κακό. Ότι ο φτωχός αλλά τίμιος, δεν γίνεται πάντα πλούσιος και ότι σίγουρα δεν υπάρχουν κολοκύθες που να μετατρέπονται σε άμαξες (απ’ όσο γνωρίζουμε!).
Αλλά ίσως η ευτυχής κατάληξη είναι ακριβώς αυτό που οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να πιστέψουν. Χρειάζονται τη δημιουργικότητα, τη φαντασία και την αγάπη για να γίνουν οι καλλιτέχνες, εφευρέτες και ανθρωπιστές του αύριο. Χρειάζονται ελπίδα για να έχουν ένα αύριο. Και ενώ τα παραμύθια δεν είναι αποκλειστικά υπεύθυνα για αυτό, οπωσδήποτε είναι μια έμπνευση.
Ίσως αυτό που χρειαζόμαστε πραγματικά είναι μια ευκαιρία για να ονειρευτούμε. Μια ευκαιρία να τολμήσουμε να πιστέψουμε ότι υπάρχει κάπου εκεί έξω το δικό μας αίσιο τέλος που περιμένει να συμβεί. Μια ευκαιρία να δούμε ότι ακόμα έχουμε το καλό μέσα μας και ότι μπορούν ακόμα να μας συμβούν καλά πράγματα. Μια ευκαιρία για να δούμε τον εαυτό μας σαν τον ήρωα στο παραμύθι και να συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε ο ήρωας της δικής μας ιστορίας ζωής. Τα παραμύθια είναι σημαντικά γιατί μας δίνουν αυτές τις ευκαιρίες και μας υπενθυμίζουν να ονειρευόμαστε. Επειδή ο καθένας αξίζει να ζήσει το δικό του «Και ζήσαν αυτοί καλά και μεις καλύτερα…»
Παναγιώτα Δ. Κυπραίου, Ψυχοθεραπεύτρια – Συντονίστρια Σχολών Γονέων, www.psychotherapeia.net.gr
